ΑΓΡΟΤΙΣΣΕΣ: ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΘΕΕΣ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ

Από την πρώτη γυναίκα τροφοσυλλέκτρια μέχρι τη σύγχρονη Ελληνίδα αγρότισσα σ’ όλον τον κόσμο η ημερομηνία της 15ης Οκτώβρη είναι απλά η υπόμνηση ότι ζούμε κι υπάρχουμε από την φροντίδα τους. Οι Αγρότισσες όλου του κόσμου την 15η Οκτώβρη γιορτάζουν, όπως καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ στις 18/12/2007.

Είναι η Ελληνίδα κοπέλα, μάνα, γιαγιά, που βγαίνει νικήτρια απέναντι στις δυνάμεις της φύσης, τις οποίες με υπομονή και πολλή αγάπη, προσπαθεί να τιθασεύσει. Είναι μία υπόμνηση, ξεκινώντας από παλαιές φωτογραφίες, μέχρι το σήμερα ότι η Γη, που μας τρέφει, είναι γένους θηλυκού. Η Εστία η πρώτη, η προστάτιδα του σπιτιού διαχειρίζεται τη φωτιά, που γύρω της έρχεται η οικογένεια.

Μέσα από τη φωτιά, η Εστία αναδεικνύεται όχι μόνο στον άνθρωπο, που μαζεύει τα μέλη αλλά δημιουργεί και κουζίνα. Η θεά Ήρα, η αδελφή και σύζυγος των Θεών, έχει σύμβολό της, το ρόδι. Η θεά Δήμητρα, η προστάτιδα των σιτηρών είναι γυναίκα. Η τοξοβόλος Άρτεμις, η κυνηγός άγριων ζώων με σύμβολο το ελάφι είναι γυναίκα. Η Αφροδίτη, που γεννιέται και κυκλοφορεί σ΄ ένα κοχύλι δείχνοντας την δυναμική της γυναίκας στη θάλασσα. Η Αθηνά, στρατιωτική ιδιοφυΐα κερδίζει την πόλη των Αθηνών δίνοντας ως δώρο της, την ελιά στους πολίτες, έναντι του Ποσειδώνα, που δίνει το θαλασσινό νερό.

Γεωργία λοιπόν, κι αυτή γένους θηλυκού. Γιατί η μητέρα γη είναι αυτή, που γεννά. Παρόλα αυτά η εικόνα της Ελληνίδας παραγωγού, ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες, δεν είναι πολύ διαφορετική από το απώτερο παρελθόν. Παρότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει αισθητά κι οι γυναίκες, συνήθως συνειδητά πια ασχολούνται με την αγροτική παραγωγή, ελάχιστες είναι οι συνδικαλίστριες κι έχουν φωνή και λόγο στον αγροτικό χώρο ή δημιουργούν ικανό εισόδημα, ώστε να φροντίσουν τις ίδιες και τις οικογένειές τους.

Σύμφωνα με όσα έχουν ειπωθεί στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής για την Ισότητα (Πρακτικά συνεδρίασης 30/9/2019), υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν άλλα 170 χρόνια, για να πετύχουμε την απόλυτη ισότητα ανδρών και γυναικών στο χώρο της εργασίας. Οι γυναίκες σε θέσεις ευθύνης γενικά σε όλους τους κλάδους δεν ξεπερνούν το 15% παγκοσμίως παρότι όλες οι διεθνείς έρευνες υποστηρίζουν ότι η συμμετοχή των γυναικών στην επιχειρηματική ζωή οδηγεί με απόλυτη βεβαιότητα στην αύξηση του ΑΕΠ μιας χώρας κι ενώ οι Ελληνίδες στον γενικό πληθυσμό έχουν ανώτατες σπουδές κατά 10% παραπάνω, σε σχέση με τους Έλληνες.

Η αγρότισσα κι η εκπαίδευση

Έκθεση από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας τον Μάιο του 2018 δείχνει πόσα πράγματα δεν γνωρίζουμε για την Ελληνίδα αγρότισσα. Σύμφωνα με την συγκεκριμένη έκθεση, «ο αγροτικός πληθυσμός μέχρι το 1998 είχε ολοκληρώσει την πρώτη βαθμίδα εκπαίδευσης σε ποσοστό 79,4%».Το υπόλοιπο κομμάτι του πληθυσμού σε ποσοστό 19% είχε ολοκληρώσει τη δεύτερη βαθμίδα εκπαίδευσης, ενώ μόλις το 1,6% είχε φτάσει το επίπεδο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μόνο που στις γυναίκες ο αριθμός αυτός ήταν ακόμη μικρότερος, δηλαδή είναι αντίστροφος σε σχέση με τη γενική εικόνα του γυναικείου πληθυσμού. Με την βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου ανά γενεά, την περίοδο 1998- 2013 μειώθηκαν οι αγρότισσες απόφοιτες δημοτικού σχολείου κατά 27,7%, ενώ για τους άνδρες το αντίστοιχο ποσοστό είναι 28,7%. Ομοίως, την ίδια χρονική περίοδο, ο γυναικείος πληθυσμός με απολυτήριο λυκείου και πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αυξήθηκε κατά 25% και 3% αντίστοιχα.

Ηλικία κι Αγρότισσα

Από το πλήθος των ΑΦΜ στον ΟΠΕΚΕΠΕ, οι γυναίκες που επιδοτούνται είναι 324.203 και οι άνδρες 277.851, σύμφωνα με στοιχεία του 2018. Εκτιμήσεις ειδικών υποστηρίζουν, πως η Ελληνίδα της υπαίθρου είναι πιο ευάλωτη στην ενδοοικογενειακή βία και διστάζει να την καταγγείλει. Ο κύριος όγκος των Ελληνίδων αγροτισσών, σύμφωνα με την έκθεση του Πανεπιστημίου Αιγαίου και της Γενικής Γραμματείας είναι στις ηλικίες 45-64 ετών, σε ποσοστό 63,7%. Αντίστοιχα, μόλις το 4,5% των αγροτισσών, κατά κύριο λόγο γεωργο-κτηνοτρόφων είναι έως 29 ετών.

Τα επίσημα στοιχεία είναι κάπως αδύναμα, ως προς την επεξεργασία, γιατί πολλές φορές Έλληνες δηλώνουν τη σύζυγο ως αγρότισσα, για να λάβουν επιδοτήσεις για την οικογενειακή περιουσία, διότι έχουν δεύτερη δουλειά. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει κι αντίστροφα, προκειμένου να μη χάνονται επιδοτήσεις. Αντίστοιχα, υπάρχουν και γυναίκες, που ασχολούνται με τη Γεωργία αλλά για λόγους καθαρά νοοτροπίας τα χωράφια είναι γραμμένα στους συζύγους (προικοσύμφωνα κ.τ.λ.).

Η διαδικτυακή εκδήλωση για την Ελληνίδα αγρότισσα στις 14/10/2020 με τη συμμετοχή και της υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, Φωτεινής Αραμπατζή με πρωτοβουλία της Μάγδας Κοντογιάννη, από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής «Άγιος Γεώργιος» έδειξε πως υπάρχει σημαντικό θέμα με την δικτύωση των Ελληνίδων αγροτισσών, λόγω και των απαιτήσεων, που έχει το αγροτικό επάγγελμα αλλά και του πολυποίκιλου ρόλου της στην οικογένεια.

Η στροφή προς άλλα επαγγέλματα δεν είναι τυχαία. Ο αγροτικός τομέας είναι δύσκολος και παρουσιάζει μεγάλες εγγενείς αδυναμίες. Με την Κλιματική Αλλαγή τα έντονα καιρικά φαινόμενα έχουν δημιουργήσει αλλεπάλληλες παρενέργειες στον αγροτικό κόσμο (Κοινοβουλευτικός Έλεγχος, πρακτικά για ΕΛΓΑ και φαινόμενο «Ιανός» 14/10/2019) λόγω των εκτεταμένων ζημιών. Την ίδια στιγμή ο κλήρος είναι μικρός, για να αποδώσει εισόδημα. Επιπλέον, καθώς δεν υπάρχει απόλυτη εκβιομηχάνιση της ελληνικής γεωργίας αλλά και λόγω του ιδιαίτερου ανάγλυφου χρειάζεται και σωματική δύναμη ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας ή της κτηνοτροφικής παραγωγής.

Οι γυναικείοι συνεταιρισμοί

Μία άλλη πτυχή του φαινομένου των Ελληνίδων αγροτισσών είναι ο θεσμός των γυναικείων συνεταιρισμών, που εμφανίστηκε το 1950, μετά την ίδρυση της Υπηρεσίας Γεωργικών Εφαρμογών και του Τμήματος Αγροτικής Οικιακής Οικονομίας στο Υπουργείο Γεωργίας. Βασική ιδέα ήταν οι γυναίκες να εκπαιδευτούν και να μπορέσουν ν΄ αναβαθμίσουν την κοινωνική τους θέση και την οικονομική τους κατάσταση μέσα στον χώρο τους. Τότε ιδρύθηκαν 10 συνεταιρισμοί. Οι περισσότεροι βέβαια γυναικείοι συνεταιρισμοί αναπτύχθηκαν στην Θεσσαλία, τον τόπο με τη μεγαλύτερη συνεταιριστική παράδοση. Μέχρι σήμερα οι συνεταιρισμοί των γυναικών παρότι βγάζουν εξαιρετικά προϊόντα, με μεμονωμένες εξαιρέσεις δεν έχουν βρει τον δρόμο της αγοράς.

Σήμερα έχουμε περίπου 141 γυναικείους αγροτικούς συνεταιρισμούς, αν και λειτουργούν στην πράξη περίπου 90. Το θεσμικό πλαίσιο δεν έχει δώσει την ώθηση, που πρέπει, ώστε να μπορέσουν ν΄ αναπτυχθούν και να δημιουργήσουν μαζικά θέσεις απασχόλησης. Έτσι, παρότι αναγνωρίζεται η εξαιρετική ποιότητα και διατροφική αξία των προϊόντων, οι έννοιες του μάρκετινγκ, της δημιουργίας καινοτόμων προϊόντων, που θα ξεφεύγουν από τα τετριμμένα έχουν δυσκολίες.

Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικούς: ο γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός της Ζαγοράς Πηλίου, ο συνεταιρισμός γυναικών του Αγίου Αντωνίου της Θεσσαλονίκης, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Γυναικών Μεσότοπου Λέσβου, ο Γυναικείος Συνεταιρισμός Ραχών στην Ικαρία, ο γυναικείος συνεταιρισμός «Αρχανών Γεύσεις», ο γυναικείος συνεταιρισμός Λακωνίας «Εν Σπάρτη» κ.ά. Άλλες γυναίκες πάλι στράφηκαν στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, όπως η «Γυναικών Συνεργασία», που ιδρύθηκε το 2017 ή ο παλαιότερος γυναικείος ηπειρώτικος συνεταιρισμός στον Κατσικά Ιωαννίνων.

Η έλλειψη ρευστότητας τις εμποδίζει να προχωρήσουν

Η λογική των γυναικείων συνεταιρισμών, ωστόσο κινήθηκε φοβικά και με στόχο κυρίως τη δημιουργία ενός συμπληρωματικού εισοδήματος κι όχι με μεγάλες προσδοκίες ως προς τη γυναικεία απασχόληση. Ούτως ή άλλως, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η ελληνική γυναικεία επιχειρηματικότητα εν συνόλω, ανέρχεται σε 10-15%, με υψηλότερο ποσοστό στο εμπόριο (25%), στη γεωργία (20%) και τρίτο τον τουρισμό (18%). Αντίθετα, μειωμένο είναι το ποσοστό των γυναικών, στη διαχείριση ακινήτων (14%), στη βιομηχανία – βιοτεχνία (9%), στην εκπαίδευση – περίθαλψη (7%). Στα βασικά προβλήματα είναι η έλλειψη κεφαλαίων, η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, λόγω της φροντίδας παιδιών, ηλικιωμένων, η έλλειψη αυτοπεποίθησης κι ο φόβος του ρίσκου ή της αποτυχίας, η αδυναμία κατανόησης και λειτουργίας των αγορών κ.ά. Είναι σαφές, όμως, πως η έλλειψη ρευστότητας, συμβουλευτικής και δικτύωσης είναι από τα κυριότερα προβλήματα.

Οι γυναίκες στον αγροτικό τομέα έχουν αντιληφθεί τη σπουδαιότητα των βιολογικών παραγόντων και σε σημαντικό βαθμό είναι προσανατολισμένες προς αυτά. Πηγές από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, λένε ότι μέχρι στιγμής, με ελάχιστες αποκλίσεις, ορισμένοι γυναικείοι συνεταιρισμοί έχουν κατορθώσει σε δύσκολες εποχές, να διορθώσουν προς τα πάνω το οικογενειακό εισόδημα, χωρίς όμως θεαματικές αλλαγές.

Τα δεδομένα του COVID-19 είναι σαφές ότι μείωσαν τη δυναμική των γυναικείων συνεταιρισμών αλλά και το γεγονός ότι συχνά οι δραστηριότητές τους, με μικρές φωτεινές εξαιρέσεις, εγκλωβίζονται στα ίδια προϊόντα, που μπορεί θεωρητικά να είναι υπέροχα αλλά είναι μακριά από τη σύγχρονη λογική της καινοτομίας. Παρόλα αυτά προσπάθειες γίνονται κι οι γυναίκες μπορούν να καταστούν κοινωνοί των Ψηφιακών Τεχνολογιών και της Πράσινης Οικονομίας. Η δυναμική αυτή αλλάζει πλέον τα δεδομένα και για τις γυναίκες του αγροτικού χώρου, που καλούνται να προσαρμοστούν σε πιο ευνοϊκές συνθήκες αλλά και ν΄ ασχοληθούν με τη διαπραγμάτευση και τις νέες προκλήσεις όχι μόνο στην αγροτική παραγωγή αλλά και στο αγροτικό επιχειρείν λαμβάνοντας υπόψη τις νέες προκλήσεις, που φέρνει η ψηφιακή κι η πράσινη οικονομία.