Η ΑΘΗΝΑ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΑΝΤΙΒΑΡΟ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΗΠΑ;

Η έλευση του Τζο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο έχει γεννήσει προσδοκίες στην ελληνική κυβέρνηση, πως μπορεί να επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στην πολιτική της υπερδύναμης στην Ανατολική Μεσόγειο.

Οι προσδοκίες αυτές είναι εν μέρει δικαιολογημένες, καθώς τα πρώτα δείγματα της νέας αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι άκρως θετικά για την ελληνική κυβέρνηση και ιδιαίτερα ανησυχητικά για τον Ερντογάν.

Σχεδόν σε καθημερινή βάση, οι Ηνωμένες Πολιτείες «σφυροκοπούν» την Άγκυρα για το ζήτημα των S-400 και κατακεραυνώνουν τον Ερντογάν για την πολιτική των προκλήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Από την άλλη πλευρά, ο νέος Αμερικανός ΥΠ.ΕΞ., Άντονι Μπλίκεν, εμφανίζεται πολύ πιο θετικός από τον προκάτοχό του απέναντι στην Αθήνα, ενώ η παρουσία του γερουσιαστή Ρόμπερτ Μενέντεζ στην αμερικανική Γερουσία γεννά αισιοδοξία.

Μπροστά σε αυτήν τη νέα κατάσταση, το Μέγαρο Μαξίμου και η ελληνική διπλωματία επιχειρούν να πείσουν την Ουάσιγκτον για τη γεωπολιτική σημασία της Αθήνας και, κυρίως, για την ανάγκη υποβάθμισης της Άγκυρας στους γεωπολιτικούς υπολογισμούς της Ουάσιγκτον.

Με άλλα λόγια, το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου, που σήμερα καλούνται να απαντήσουν οι Έλληνες διπλωμάτες, είναι πώς η Αθήνα μπορεί να αποτελέσει γεωπολιτικό αντίβαρο έναντι της Τουρκίας στους σχεδιασμούς των Ηνωμένων Πολιτειών;

Νέες αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα

Η δημιουργία μιας νέας νατοϊκής βάσης είτε σε κάποιο νησί του Αιγαίου είτε στην ηπειρωτική Ελλάδα αποτελεί εδώ και χρόνια δεδηλωμένο στόχο των Ηνωμένων Πολιτειών. Η συγκεκριμένη συζήτηση μεταξύ της ελληνικής και της αμερικανικής πλευράς είχε ξεκινήσει περίπου τέσσερα χρόνια πριν, όταν στην κυβέρνηση βρισκόταν ο ΣΥΡΙΖΑ και οι Ανεξάρτητοι Έλληνες.

Τότε, υπό την ηγεσία του Πάνου Καμμένου, Αθήνα και Ουάσιγκτον είχαν προχωρήσει τις συζητήσεις, φτάνοντας στο σημείο ο υπουργός Άμυνας να προτείνει στον Αμερικανό ομόλογό του διάφορες εναλλακτικές. Ωστόσο, με προσωπική παρέμβαση του Αλέξη το ζήτημα πάγωσε, για λόγους που είχαν να κάνουν τόσο με τις εσωτερικές διαφωνίες που θα προκαλούσε ένα τέτοιο θέμα στη βάση του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και τις κοινωνικές αντιδράσεις που θα γεννούσε.

Έκτοτε, οι Αμερικανοί θέτουν ξανά και ξανά το ζήτημα στην ελληνική πλευρά, αναζητώντας να ενισχύσουν περαιτέρω τη θέση τους στην ευρύτερη περιοχή. Ωστόσο, ένα τέτοιο ενδεχόμενο φαίνεται πως δεν συζητείται αυτήν τη στιγμή.

Στην πραγματικότητα, το διπλωματικό παιχνίδι γίνεται αυτήν τη στιγμή πάνω στο ζήτημα της αμυντικής συνεργασίας (MDCA) μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτειών. Η συγκεκριμένη συμφωνία δίνει στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις και επισήμως μόνιμη παρουσία –εκτός από τη Σούδα– σε άλλα τρία στρατηγικά σημεία της ελληνικής επικράτειας, στη Λάρισα, τον Βόλο και την Αλεξανδρούπολη, με στόχο να εξασφαλίσουν καλύτερο έλεγχο στην περιοχή της Μεσογείου και της Μέση Ανατολής.

Ωστόσο, οι Αμερικανοί φαίνεται πως δεν είναι απολύτως ικανοποιημένοι ούτε με αυτή την εξέλιξη, και ουσιαστικά ζητούν από την Αθήνα την ανανέωση της ισχύος της συμφωνίας αυτής όχι κατ’ έτος –όπως συμβαίνει τώρα– …αλλά για πέντε έτη, αλλά και την προσθήκη είκοσι νέων τοποθεσιών που θα μπορούν να σταθμεύουν οι αμερικανικές δυνάμεις εντός της ελληνικής επικράτειας.

Στο βάθος τα εξοπλιστικά

Όσον αφορά τα εξοπλιστικά, εκεί τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Ελλάδα και ΗΠΑ μπορεί να έχουν συμφωνήσει σε ένα ήδη μεγάλο πακέτο εξοπλιστικών που φτάνει τα 1,2 δισ. και αφορά την αναβάθμιση των F-16 στην έκδοση viper, όμως οι εξαγγελίες του πρωθυπουργού για ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα μαμούθ ύψους 10 δισεκατομμυρίων… έχει ανοίξει περαιτέρω την όρεξη στους Αμερικανούς.

Θεωρείται λοιπόν δεδομένο πως οι Αμερικανοί θα διεκδικήσουν ένα μεγάλο κομμάτι από την πίτα των εξοπλιστικών προγραμμάτων που θα υλοποιήσει η Αθήνα, με τα πέμπτης γενιάς μαχητικά F-35, αλλά και αμερικανικές φρεγάτες να μπαίνουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όπως μεταφέρουν αυτοί που γνωρίζουν καλά το «καυτό και δύσκολο» μέτωπο των εξοπλιστικών.

Συγκεκριμένα, αυτήν τη στιγμή στο τραπέζι των συζητήσεων βρίσκονται οι τέσσερεις φρεγάτες πολλαπλών ρόλων (MMSC). Ωστόσο, τα προβλήματα που ανακύπτουν τόσο με το ζήτημα των όπλων και των πυραύλων που θα φέρουν, όσο όμως και για το μέρος στο οποίο θα κατασκευαστούν –η Ελλάδα θέλει να ναυπηγηθούν σε ελληνικό έδαφος– θολώνει αρκετά το τοπίο.

Στην εξίσωση των εξοπλιστικών μοιάζει πιθανό η Αθήνα να εντάξει και την προμήθεια πολεμικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών, καθώς σε αυτό το σκέλος η Τουρκία υπερτερεί συντριπτικά έναντι της Αθήνας.

Οι Αμερικανοί και τα λιμάνια…

Ψηλά στην ατζέντα των Αμερικανών είναι και το ζήτημα των ελληνικών λιμένων. Εδώ και πολλά χρόνια, τα αμερικανικά funds έχουν εκφράσει έντονο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των λιμένων Καβάλας και Αλεξανδρούπολης.

Ειδικότερα, το αμερικανικό επενδυτικό ταμείο Black Summit Financial Group είναι έτοιμο να δηλώσει «παρών» στον επικείμενο διαγωνισμό αξιοποίησης των δύο λιμανιών της Βόρειας Ελλάδας, καθώς σύμφωνα τις εκτιμήσεις του οικονομικού κολοσσού μια τέτοια εξέλιξη «θα αύξανε σημαντικά τη θέση των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή».

Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, για την Αλεξανδρούπολη βασικός γνώμονας είναι να μην καταλήξει το λιμάνι και τα στρατηγικής σημασίας περιουσιακά του στοιχεία «σε λάθος χέρια», ενώ αναφορικά με την Καβάλα τα ακριβή λόγια των Αμερικάνων διπλωματών είναι ότι «δεν μπορείς να μπαίνεις σ’ ένα κατάστημα παπουτσιών και να αγοράζεις μόνο το αριστερό παπούτσι».

Το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για τον Έβρο αποτυπώνεται στην υποστήριξη των ενεργειακών έργων του FSRU, του αγωγού TAP και του υπό κατασκευήν IGB, με στόχο, όπως τονίζεται, τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας, ενώ στο πλαίσιο της γεωστρατηγικής ανάδειξης της περιοχής εντάσσεται και η χρήση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης για την αμερικανική συμμετοχή στο ΝΑΤΟ.

…και στο βάθος τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά

Στρατηγικής σημασίας όμως για την Ουάσιγκτον είναι και τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά. Οι Αμερικανοί θέλουν να κάνουν δικά τους τα ναυπηγεία, ώστε να τα καταστήσουν σημείο αναφοράς για την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και για να ανακόψουν την πορεία των Κινέζων που τα έχουν βάλει για τα καλά στο μάτι.

Τον Οκτώβριο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης συναντήθηκε στο Μέγαρο Μαξίμου για τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά, με στελέχη του αμερικανικού κρατικού χρηματοδοτικού οργανισμού International Development Finance Corporation (DFC), καθώς και με τον επικεφαλής τους, τον διευθύνοντα σύμβουλο Adam Boehler.

Δεν πρέπει να λησμονείται πως, τον Ιούλιο, ο κ. Adam Boehler είχε αποστείλει επίσημη επιστολή εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την εξαγορά των ναυπηγείων της Ελευσίνας μέσω της ONEX Shipyards.

Μάλιστα, στην επιστολή τους, οι Αμερικανοί είχαν αναφέρει πως στόχος είναι η δημιουργία ενός Hub για την υποστήριξη και την παροχή υπηρεσιών προς τις αποστολές υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ και τη Δυτική Αφρική στην Ελλάδα και τα δυτικά Βαλκάνια που θα διασφαλίσουν την περιφερειακή ενεργειακή ανεξαρτησία.

Για πολλά χρόνια οι Αμερικανοί αποτελούσαν έναν από τους βασικούς στρατιωτικούς προμηθευτές των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων.

Η Ελλάδα ως πόλος σταθερότητας

Για την Ελλάδα, οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ένα ζωτικής σημασίας ζήτημα που αγγίζει τις λεπτές χορδές της εθνικής μας ασφάλειας. Για τους Αμερικανούς πάλι, είναι ένας μεγάλος πονοκέφαλος, που τους παρεμποδίζει από το να ασχοληθούν με το δικό τους σοβαρό θέμα, δηλαδή τη Κίνα.

Οι Αμερικανοί, στην πραγματικότητα, αυτό που θέλουν είναι να δουν τη σταθερότητα να επιστρέφει στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, οι επιμέρους διαφωνίες των κρατών να επιλυθούν ειρηνικά, και τέλος να περιοριστεί η επιρροή των Ρώσων στην ευρύτερη περιοχή.

Ειδικά όσον αφορά το τελευταίο, οι Αμερικανοί φαίνεται πως αξιολογούν ως ιδιαίτερα σημαντικές τις πρωτοβουλίες που στήνονται μεταξύ Ελλάδας - Ισραήλ και Αιγύπτου όσο όμως και τη σύμπραξη των χωρών του Κόλπου με το Ισραήλ αλλά και την Ελλάδα.

Ο διάλογος ανάμεσα στα κράτη αυτά αλλά και οι διμερείς συμφωνίες που συμπράττουν, αντιμετωπίζονται από την Ουάσιγκτον ως ιδιαίτερα θετικές αλλά και ως προάγγελος μιας συμμαχίας κρατών με σαφή αναφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Δύση.

Ο εκνευρισμός του Ερντογάν και οι προκλήσεις Ακάρ

Η κατακόρυφη αύξηση της ρητορικής έντασης από πλευράς Τουρκίας αποδίδεται εν μέρει στο γεγονός πως η Άγκυρα διακρίνει τις προσπάθειες της Αθήνας για απομόνωση του Ερντογάν αλλά και της έντονης δραστηριοποίησης των Αμερικανών στην περιοχή.

Ενδεικτικά είναι και τα δημοσιεύματα περί «ελληνοαμερικανικής» άσκησης κοντά στα σύνορα με την Τουρκία, που στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο από μια προγραμματισμένη μετακίνηση ελικοπτέρων της αμερικανικής Αεροπορίας Στρατού προς την Ανατολική Ευρώπη.

Η αντίδραση των Τούρκων δεν σταματάει όμως εκεί, αλλά εκτείνεται και στην προσπάθεια της Ελλάδας να αναβαθμίσει τις ένοπλες δυνάμεις της. Μάλιστα, ο Χουλουσί Ακάρ έφτασε στο σημείο να χαρακτηρίσει τα εξοπλιστικά προγράμματα «άδικο κόπο», προσθέτοντας ότι η Ελλάδα πρέπει να αποφύγει τις ενέργειες και τις δηλώσεις που μπορούν να δημιουργήσουν παρεξηγήσεις και να δει το παρελθόν για να κινηθεί ανάλογα.

Αντί επιλόγου

Η προσπάθεια «περιορισμού» των Τούρκων από τα αμερικανικά ραντάρ είναι πραγματικά δύσκολη. Η γεωπολιτική σημασία της Άγκυρας είναι τεράστια για τους Αμερικανούς, οι οποίοι επί εξήντα και πλέον χρόνια «κλείνουν τα μάτια» στις κινήσεις των Τούρκων, ιεραρχώντας ως πρώτιστη επιλογή να κρατήσουν την Άγκυρα εντός της νατοϊκής συμμαχίας.

Αν η Ελλάδα αυτή την παγιωμένη κατάσταση καταφέρει να την αλλάξει… τότε θα έχει κερδίσει πραγματικά πολλά.