Ο ΧΑΡΤΑΕΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ

Καθαρά Δευτέρα και θα βγει ο κόσμος –έστω και εν μέσω πανδημίας με μάσκες– να πετάξουν τον χαρταετό, με την πιτσιρικαρία να χοροπηδάει γύρω του, σκάζοντας ένα χαμόγελο που θα βρεθεί στην… εξοχή της γειτονιάς. Θυμάμαι τα παλιά εκείνα χρόνια, να μαζεύεται η νεολαία της γειτονιάς σε όποιο σπίτι είχε αυλή, εφοδιασμένη με κόλλες χρωματιστές από το ψιλικατζίδικο, με καλάμια για τον σκελετό και αλευρόκολλα για να κολλήσει τα χρωματιστά χαρτιά. Δεν έλειπαν φυσικά τα «σκουλαρίκια» και η «ουρά», τα «ζύγια» όπως τα ονομάζαμε. Τέχνη σωστή! Και όσο πιο ψηλά πετούσε ο αετός, τόσο πιο πολλά τα κεράσματα…

Τώρα είναι αλλιώς. Οι αυλές λιγόστεψαν, όπως λιγόστεψαν και τα παιδιά με την υπογεννητικότητα. Λιγόστεψε και η εμπιστοσύνη των γονιών, με όσα ακούγονται καθημερινά. Μα πάνω απ’ όλα η πανδημία, που μας κλείδωσε στα σπίτια μας…

Ο χαρταετός δεν είναι τωρινό έθιμο, όπως δεν είναι και ελληνικό. Συνηθίζουμε να λέμε ότι συμβολίζει την ανάταση της ψυχής και την κάθαρση από τα γλέντια της Αποκριάς. Όμως οι ρίζες του εθίμου χάνονται στα βάθη του πανδαμάτορα χρόνου, ως έθιμο καθαρά παγανιστικό.

Θα το συναντήσουμε στην αρχαία Κίνα, στην αρχαία Ελλάδα, στην Ευρώπη του Μεσαίωνα, με τις διαφορετικές εκδοχές αλλά με την ίδια πάντα ιδέα: να πετάξει ψηλά η ψυχή, όσο πιο ψηλά γίνεται, διώχνοντας έτσι το κακό από τη ζωή του καθενός.

Στην Κίνα εμφανίζεται από πηγές γύρω στο 2.400 π.Χ., με υλικό κατασκευής το ξύλο, καθώς η εφεύρεση του χαρτιού ήρθε πολύ αργότερα. Μάλιστα, υπάρχει και μια εκδοχή για τον αυτοκράτορα της Κίνας, Γουέν Χσουν, που έκανε πειράματα πτήσεων με αετούς φτιαγμένους από μπαμπού. Με τη διαφορά ότι διάφοροι κρατούμενοι ήταν… επιβάτες αυτών των αετών. Και τους αμόλαγε στον ουρανό. Όταν οι αετοί έπεφταν στο έδαφος, οι περισσότεροι σκοτώνονταν. Εάν κάποιοι τη γλίτωναν, κέρδιζαν και την ελευθερία τους.

Στις ανατολικές χώρες, όπως η Ινδία, το Πακιστάν κ.ά. εδώ και χιλιάδες χρόνια υποδέχονται την άνοιξη πετώντας αετούς και χορεύοντας, σε παγανιστικές εορτές.

Στην αρχαία Ελλάδα τον 4ο αιώνα π.Χ. ο αρχιμηχανικός Αρχύτας του Τάραντα προσπάθησε να μιμηθεί το πέταγμα των αετών –των πτηνών– για την αεροδυναμική τους. Εξάλλου, υπάρχει ελληνικό αγγείο της κλασικής εποχής με παράσταση κόρης, έτοιμη να πετάξει μια μικρή λευκή σαΐτα, εν είδει αετού αλλά με ύφασμα, δεμένη με κλωστή που κρατά στα χέρια της.

Στην Ευρώπη εικάζεται ότι τους χαρταετούς τους έφερε ο Μάρκο Πόλο, μετά τα ταξίδια του και τις προσπάθειες που είχε κάνει για επανδρωμένες πτήσεις.

Στη μεσαιωνική Ισπανία βρέθηκε το ημερολόγιο ενός κληρικού όπου αναφέρεται ότι έφτιαχνε χαρταετούς κατά τον χαρούμενο εορτασμό του Πάσχα, συμβολίζοντας την Ανάσταση του Χριστού με την ελπίδα και της ανάστασης των πιστών.

Στην Αμερική, η διαδικασία του χαρταετού έδωσε άλλες ανακαλύψεις, όπως του Βενιαμίν Φραγκλίνου που οδηγήθηκε στην ανακάλυψη του αλεξικέραυνου.

Στη σύγχρονη Ελλάδα το έθιμο του πετάγματος του χαρταετού ήλθε από την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και τα Επτάνησα.

Σήμερα, πια, η κατασκευή του χαρταετού είναι απλή και έχει τυποποιηθεί από βιοτεχνίες, οπότε δεν χρειάζεται να ψαχνόμαστε για… αλευρόκολλα.