ΘΑΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥΤΣΙΚΟΣ: ΧΟΡΕΨΕ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΦΤΕΡΟ ΤΟΥ ΚΑΡΧΑΡΙΑ

Ήταν Σάββατο, 28 του Δεκέμβρη, πέρυσι (2019) που ο Θάνος Μικρούτσικος έφυγε από τη ζωή. Ήταν 72 (χρόνων), όμως η ψυχολογική του ηλικία ήταν 35! Και είμαι σίγουρη πως σ’ αυτό το «αυθαίρετο» συμπέρασμά μου (της «ψυχολογικής» ηλικίας του) δεν θα υπάρξουν διαφωνούντες. Κι ας ήταν πολλοί αυτοί που αμφισβητούσαν την πολυπρισματική του προσωπικότητα, τον χειμαρρώδη χαρακτήρα του, τις επαναστατικές θέσεις του, τις έντονες αντιθέσεις του (το ταλέντο του ΚΑΝΕΙΣ!).

Γεννημένος στην Πάτρα, Απρίλη του 1947, παρομοίαζε τον εαυτό του με ακροβάτη-ισορροπιστή και από μικρό αγοράκι ήταν ολόκληρος μια μουσική!

«Από τεσσάρων μέχρι 12 ετών έπαιζα πιάνο καθημερινά και, μάλιστα, πριν μπω στα 13, ήμουν προ του πτυχίου, παίζοντας Ντεμπισί και Μπετόβεν. Δεν ήταν ότι απλώς έπαιζα, το ευχαριστιόμουν!»* 

Κλασική μουσική, σύγχρονη, όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική κι ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του να κινείται στον χώρο του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού με εκατοντάδες τραγούδια σε κείμενα Ελλήνων και ξένων ποιητών. Αυτός ήταν ο μουσικός κόσμος του Θάνου Μικρούτσικου.

Μικροί μουσικοί του ήρωες ο Χατζιδάκις, ο Θεοδωράκης, ο Σαββόπουλος, ο (δάσκαλός του) Γιάννης Παπαϊωάννου. Ηχογράφησε δεκάδες LP και Cd, έγραψε μουσική για 100 (περίπου) θεατρικά έργα, έδωσε εκατοντάδες συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ έργα του έχουν παιχτεί σε πολλά διεθνή φεστιβάλ μουσικής και εκτελεστεί απ’ όλες τις ελληνικές ορχήστρες, καθώς και από μεγάλες ορχήστρες του εξωτερικού.

Συνεργάστηκε με μαέστρους και σολίστ διεθνούς κύρους και το 2002 τιμήθηκε για τη μουσική του στο θέατρο με το βραβείο «Δημήτρης Μητρόπουλος» από το Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου.

Iδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας, καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Αναλογίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού (1993-1994), Υπουργός Πολιτισμού (1994-1996), Καλλιτεχνικός διευθυντής της HMV (Ελλάδας), Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ελληνικού Φεστιβάλ, Σύμβουλος διοίκησης για τα πολιτιστικά στον Οργανισμό «Αθήνα 2004» και Καλλιτεχνικός διευθυντής για τον θεσμό «Πάτρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα Ευρώπης 2006». ΟΛΑ ΑΥΤΑ!

Από τους σημαντικότερους συνθέτες της νεότερης ελληνικής μουσικής σκηνής με τεράστια προσφορά στην πολιτιστική κληρονομιά των τελευταίων 50 χρόνων, ο Θάνος Μικρούτσικος μελοποίησε ποίηση μεγάλων Ελλήνων και ξένων ποιητών: του Τούρκου ποιητή Ναζίμ Χικμέτ ,του Γερμανού αντικομφορμιστή Βολφ Μπίρμαν, του Μπέρτολτ Μπρεχτ, του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι, αλλά και του Γιάννη Ρίτσου, του Μάνου Ελευθερίου, του Νίκου Καββαδία.

Ο «Σταυρός του Νότου» με τραγούδια σε ποίηση του Νίκου Καββαδία ήταν και είναι ένας δίσκος-σταθμός για την ελληνική μουσική και ένας από τους πιο αγαπημένους του. Πούλησε μέσα σε 35 χρόνια 2 εκατομμύρια αντίτυπα. Όταν τον ρωτούσαν για την επιτυχία του «Σταυρού του Νότου», απαντούσε: «Γιατί προτείνει στον νέο άνθρωπο να ξεπεράσει τα όριά του, να κατακτήσει το αδύνατο. Τον προτρέπει “χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία”... Το υπέροχο πολιτικό μήνυμα του Καββαδία είναι: “δάμασε, κατάκτησε το αδύνατο”. Αυτό είναι που κι εγώ επιζητώ για τον εαυτό μου: να ξεπερνώ τα όριά μου».* Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1979, όμως μέσα στα χρόνια που πέρασαν «μετεξελίχθηκε». «Έργο μεταβαλλόμενο» το αποκαλούσε ο συνθέτης του, «που σε ιντριγκάρει αβίαστα να το πας παραπέρα. Η σημερινή γενιά, οι εικοσάρηδες, θεωρούν το έργο τωρινό, δικό τους, όχι έργο μνήμης. Το “Άξιον Εστί”, οι “Όρνιθες”, όπως και η Ενάτη του Μπετόβεν είναι τεράστια, αλλά είναι και έργα μνήμης. Θα παίζονται έως το 3514 ως έργα που καθόρισαν μια εποχή. Ο “Σταυρός του Νότου” διαφοροποιείται, καθώς κάθε νέα γενιά βρίσκει το δικό της σημείο αναφοράς».

Στα 21 του, δεν ήξερε αν θα γινόταν ερευνητής στα μαθηματικά, στα οποία ήταν πολύ καλός, ή αν θα ακολουθούσε τη μουσική. Όμως παίρνοντας το πτυχίο του στα Μαθηματικά άρχισε να βλέπει «την εντελώς έντιμη πρόθεσή του να ασχοληθεί με τον χώρο του τραγουδιού και γενικά, την ανάγκη του να εκφράζει με μουσική όλα τα ενσωματωμένα εντός του στοιχείᨻ.*

Τεράστια η αγάπη του Μικρούτσικου για την ποίηση, τον φέρνει κοντά, όχι μόνο στον Καββαδία αλλά και στον Άλκη Αλκαίο, τον Κώστα Τριπολίτη, τον Φρανσουά Βιγιόν, τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Τεράστια η αγάπη του και για τους τραγουδιστές και τις τραγουδίστριες που συνεργάστηκε. Κορυφαίες και κορυφαίοι οι ερμηνευτές των τραγουδιών του, όπως η Μαρία Δημητριάδη, η Χάρις Αλεξίου, η Μίλβα, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Δημήτρης Μητροπάνος, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Χρήστος Θηβαίος, ο Γιάννης Κούτρας. Αλλά και ο Κώστας Θωμαΐδης, ο Μίλτος Πασχαλίδης, η Ρίτα Αντωνοπούλου, η Μαριάννα Πολυχρονίδη.

Αγαπούσε τα τραγούδια του σαν παιδιά του. Δεν έκρυβε, όμως, την αδυναμία του για τους «7 Νάνους» του. «Είναι απρόβλεπτο τραγούδι», έλεγε. «Ο αυτοσχεδιασμός στην αρχή, σε κάθε συναυλία, δεν είναι προγραμματισμένος. Όταν ξεκινάω και αρχίζει να χτίζεται ο αυτοσχεδιασμός, το πιάνο αποτελεί την προέκτασή μου. Το ξεκίνημα γίνεται από ένα ακόρντο, το ίδιο, εδώ και 30 χρόνια. Το κομμάτι κρατάει περίπου 12 λεπτά και από ένα σημείο και μετά, στον λόγο της τιμής μου, δεν βρίσκομαι παρών. Δεν είμαι εκεί, δεν έχω καμία επαφή με τον κόσμο. Κι επειδή επικρατεί πάντοτε απόλυτη ησυχία, με διευκολύνει. Δεν έχω αίσθηση της πραγματικότητας, είμαι χαμένος εντελώς, δεν υπάρχει το κοινό. Καλύτερα, γιατί αν υπήρχε θεωρώ πως θα ήμασταν ένα επίπεδο κάτω. Είναι το τραγούδι της ζωής μου».** 

Ο Μικρούτσικος ήταν πάντα ένα έντονα πολιτικοποιημένο άτομο. Δήλωνε μαρξιστής, είχε ενταχθεί στο ΚΚΕ για ένα διάστημα. Στις τελευταίες εκλογές, του 2019, τοποθετήθηκε στην τελευταία τιμητική θέση του ψηφοδελτίου Επικρατείας του ΚΚΕ.   

«Αυτό που δεν άλλαξε σ’ εμένα από τότε που ήμουν παιδί μέχρι σήμερα είναι η έννοια της Αριστεράς ως εξής: ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που με αδικίες προχώρησε την ανθρωπότητα για 100-150 χρόνια, επειδή αύξησε τις παραγωγικές δυνάμεις, αλλά μοίρασε τον πλούτο σε πολύ λίγους, ενώ τον παρήγαγαν οι πολλοί», απαντούσε σε όσους τον κατηγορούσαν για «μεταπηδήσεις» από χώρο σε χώρο (πολιτικό). 

Όλα για τον Μικρούτσικο ήταν μουσική. Αυτή τον καθόριζε σε όλα τα επίπεδα. «Η αγάπη μου για τα παιδιά μου, για τη γυναίκα μου, για τα εγγόνια μου, για όλους τους πιο δικούς μου ανθρώπους, όπως και γενικά για τους ανθρώπους, αν δεν περνούσε ως στίχος και ως μουσική στα τραγούδια μου, δεν θα μπορούσε να στεριώσει καμιά σχέση με καμιά γυναίκα, θα ήταν προβληματική. Άνθρωποι με πάθος για τη δουλειά τους, που νικούν τον χρόνο δουλεύοντας, που βγάζουν τη γλώσσα στον χρόνο-θάνατο, να ξέρετε πως είναι πρόσωπα που οτιδήποτε άλλο τους συμβαίνει, εντάσσονται σε αυτήν τη λογική», έλεγε.*

Τρεις φορές παντρεύτηκε ο Θάνος Μικρούτσικος. Για κείνον η γυναικεία ύπαρξη ήταν έμπνευση και κινητήρια δύναμη. Το 1996 παντρεύτηκε τη δημοσιογράφο Μαρία Παπαγιάννη. Η Μαρία, οι τρεις κόρες του, η Αλεξάνδρα, η Σεσίλ, η Κωνσταντίνα, και ο γιος του ο Σέργιος ήταν όλη του η ζωή. Αυτοί η μουσική και τα τραγούδια του.

Πάλεψε γενναία με την αρρώστια του. Μα ο καρκίνος τον νίκησε. «Είναι μια δύσκολη αρρώστια», έλεγε. «Ο τρόπος που πρέπει ένας ασθενής να την αντιμετωπίζει είναι όχι στον φόβο, όχι στην κατάθλιψη. Είμαστε εδώ για να πολεμάμε σε αυτήν τη ζωή την τελικά τόσο μικρή, είμαστε σχοινοβάτες, το στοίχημα είναι να ξανασηκωθούμε όρθιοι και να ξαναπερπατήσουμε». 

Αντιμετωπίζοντας με χιούμορ τον θάνατο, αναφερόταν στα λόγια Γούντι Άλλεν που είχε πει ότι δεν φοβάται τον θάνατο. «Απλώς δεν θέλω να είμαι εκεί όταν θα ’ρθει. Εγώ κι ο θάνατος είμαστε δύο πυγμάχοι σε ένα ρινγκ. Αυτός βέβαια είναι 3 μέτρα ψηλός κι εγώ το γνωστό 1 και 70. Ξέρεις ότι στον 15ο γύρο θα σε ρίξουν κάτω. Ποιος είναι ο στόχος μου; Να τον κερδίζω σε κάθε γύρο στα σημεία».

Ο Θάνος Μικρούτσικος τους τελευταίους μήνες της ζωής του νοσηλευόταν στο νοσοκομείο Metropolitan. Πέθανε από καρδιοαναπνευστική ανακοπή. «Ενάμιση μήνα τώρα βρίσκομαι σ’ ένα δωμάτιο του νοσοκομείου παλεύοντας μ’ έναν ανόητο πυρετό που επιμένει», έγραφε στο Facebook στις 8 Δεκεμβρίου πέρυσι.   

Από το 2017 είχε υποβληθεί σε μία σειρά εξετάσεων και επεμβάσεων σε Ελλάδα και Βρετανία, χωρίς να χάνει την ελπίδα του. «Σας γράφω σήμερα γιατί αισθάνομαι πιο δυνατός κι είμαι σίγουρος ότι θα σας συναντήσω σύντομα. Το ζήτημα δεν είναι να είσαι αιχμάλωτος. Το να μην παραδίνεσαι, αυτό είναι, που λέει και ο αγαπημένος μου Χικμέτ», έγραφε τότε.

«Θα σου πω κάτι προσωπικό, κρίνε εσύ αν είναι δημοσιεύσιμο», έλεγε στην Έφη Μαρίνου (efsyn.gr). «Εκείνη την εβδομάδα που υπήρχε ένδειξη μετάστασης σε συκώτι και κόκαλα, στο σπίτι είχε πέσει θανατικό. Ευρισκόμενος σε πολύ δύσκολη κατάσταση έγραψα ένα γράμμα τεσσάρων σελίδων στη Μαρία και στα παιδιά. Τους είπα: “Θέλω χαμόγελα και δύναμη, έτσι έζησα όλη μου την ζωή. Όχι κλάμα, όχι φόβο”. Νομίζω ότι τους επηρέασε βαθιά. Τώρα, πώς ήμουν όταν το έγραφα είναι άλλης τάξεως συζήτηση. Άσ’ το...

»Έχω βάλει ένα στόχο: Να επαναλάβω ένα πολύ τρυφερό ταξίδι. Πριν από έξι χρόνια, όταν ο Στέργιος ήταν 11 χρόνων, πήγαμε οι δυο μας ως οπαδοί της Μπαρτσελόνα για ένα τετραήμερο στη Βαρκελώνη. Είδαμε τον αγώνα και μετά περιπλανηθήκαμε στην πόλη. Καταλήξαμε σ’ ένα ρεστοράν όπου εκείνος διάλεξε αντρεκότ με βάσκικη σάλτσα. Ξετρελάθηκε. Τον ξαναπήγα στο ίδιο ρεστοράν και την επόμενη μέρα. Αυτό το φαγητό έμεινε στο μυαλό του, έγινε το αγαπημένο του.

Σκέφτηκα ότι σε οκτώ χρόνια, το 2026 δηλαδή, στις 11 Απριλίου, δύο μέρες πριν εγώ γίνω 79 χρόνων ο Στέργιος θα κλείνει τα 25 του. Θα ήθελα τότε να ξαναπάω στη Βαρκελώνη με την οικογένεια για να γιορτάσουμε τα γενέθλια. Είπα τη σκέψη μου στον Μίλτο Πασχαλίδη. Μου είπε: “Και δεν έχεις βγάλει ακόμα τα εισιτήρια, βρε μαλάκα;”»...

Το πρωί της 21ης Δεκεμβρίου και με αφορμή τον ερχομό των Χριστουγέννων, ο Θάνος Μικρούτσικος θέλησε να στείλει το δικό του μήνυμα μέσα από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν και με το απίστευτο μεγαλείο ψυχής που τον διέκρινε. Και πάνω στην ώρα που έδινε τη δική του μάχη, μας ταρακούνησε όλους να δώσουμε αίμα σε ανθρώπους που το είχαν ανάγκη.

«Αυτές τις μέρες στο νοσοκομείο χρειάστηκε πολλές φορές να κάνω μετάγγιση αίματος. Το ίδιο και οι άνθρωποι στους διπλανούς θαλάμους. Σκεφτόμουνα αντί για δώρο φέτος να δώσετε αίμα. Για τον Θ.Μ. Για κάποιον που το έχει ανάγκη. Αυτές τις γιορτές σκεφτείτε τους άλλους και γίνετε αιμοδότες», έγραψε μέσω του προσωπικού του λογαριασμού στο Facebook, ξυπνώντας σε όλους μας υπέροχα συναισθήματα αλληλεγγύης.

Θάνο, θα ζεις για πάντα μέσα στα τραγούδια σου. Κι όπως έλεγες κι εσύ (κι ο αγαπημένος σου Ναζίμ Χικμέτ) «Το ζήτημα δεν είναι να είσαι αιχμάλωτος. Το να μην παραδίνεσαι, αυτό είναι»…

*lifo.gr

**efsyn.gr