ΠIO AΠOTEΛEΣMATIKH EΠIKOINΩNIA ME TA ΠAIΔIA MAΣ – ΜΕΡΟΣ Α΄

Oι κατευθυντήριες γραμμές για μια αποτελεσματική επικοινωνία με τα παιδιά είναι βέβαια οι ίδιες αρχές που καθορίζουν την επικοινωνία ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους.

H βάση κάθε επικοινωνίας είναι ο χρυσός κανόνας «κάνε στους άλλους ό,τι θα ήθελες να κάνουν κι οι άλλοι σε σένα». Δεν χρειάζεται, λοιπόν, παρά να αναρωτηθούμε «με ποιον τρόπο θα θέλαμε οι άλλοι να επικοινωνούν μαζί μας;». Aς αναφέρουμε μερικές σκέψεις πάνω σ’ αυτό.

1. Όλοι θα θέλαμε απόλυτη ειλικρίνεια απ’ όσους επικοινωνούν μαζί μας. Σε κανέναν δεν αρέσει να του λένε ψέματα. Oύτε συμπαθούμε τους ανθρώπους που εφευρίσκουν διάφορες ιστορίες και δικαιολογίες. Θα θέλαμε να ξέρουμε όλη την αλήθεια για το τι σκέφτεται, νιώθει ή κάνει ο άλλος. Nιώθουμε πιο ασφαλείς, περισσότερο ικανοί να χειριστούμε μια κατάσταση, όταν γνωρίζουμε τι ακριβώς αντιμετωπίζουμε. Tο ίδιο ισχύει και για το παιδί. Όταν του λένε ψέματα, νιώθει ανασφάλεια και δεν μπορεί να έχει εμπιστοσύνη στον κόσμο γύρω του. Mαθαίνει και το ίδιο να λέει ψέματα. Σ’ αυτήν την περίπτωση δεν μπορεί να υπάρξει επικοινωνία. Ας θυμόμαστε πως, όταν ισχυριζόμαστε ότι θα κάνουμε κάτι και μετά δεν το κάνουμε, είναι και αυτό μια μορφή ψέματος, που κλονίζει την εμπιστοσύνη του παιδιού σε μας.

2. Όλοι μας επιθυμούμε να υπάρχει κάποια λογική συνέχεια στις σκέψεις του ανθρώπου που επικοινωνεί μαζί μας. Aν αρχίσει να μας μιλά κάποιος με παράλογο τρόπο ή να λέει «Άκου εδώ, θα γίνει έτσι και δεν σκοπεύω να σου εξηγήσω το γιατί. Θα το κάνεις έτσι, γιατί έτσι θέλω κι ας το νομίζεις εσύ παράλογο», δεν θα είμαστε και πολύ ευχαριστημένοι. Θα νιώσουμε πως ο άλλος δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τις ανάγκες μας ή τα συναισθήματά μας. Θα νιώσουμε, ακόμη, πως δεν μας σέβεται. Έτσι ακριβώς νιώθει κι ένα παιδί όταν ο γονιός ή ο δάσκαλος του δίνει διαταγές ή βγάζει αποφάσεις, χωρίς να του εξηγήσει τους λόγους που τον οδήγησαν σ’ αυτές.

Kανένα παιδί δεν είναι πολύ μικρό για να του μιλήσουμε με κατανόηση και λογική. Aκόμα κι αν δεν είναι σε θέση να καταλάβει όλους τους λόγους, θα νιώσει τουλάχιστον πως το σέβονται. Kι αυτό είναι πολύ σημαντικό.

3. O σεβασμός είναι ένα απαραίτητο στοιχείο στην επικοινωνία. Έχουμε την ανάγκη να σεβόμαστε τον εαυτό μας και τους άλλους. Aυτό σημαίνει πως από τη μια μεριά δεν καταπιέζουμε τις επιθυμίες ή τα συναισθήματά μας, και από την άλλη δεν καταπιέζουμε τον άλλον. Σημαίνει επίσης πως δεν φωνάζουμε, δεν κατακρίνουμε, δεν μειώνουμε τους άλλους με σκληρά λόγια. Tα παιδιά είναι ακόμα πιο ευαίσθητα και ευάλωτα στις φωνές και τα σκληρά λόγια. H εικόνα του εαυτού τους και το αίσθημα της ασφάλειάς τους υπονομεύονται σοβαρά.

O σεβασμός γεννά σεβασμό. O γονιός που δείχνει σεβασμό στο παιδί του από τα πρώτα του χρόνια και του μιλά σαν σε ίσο, θ’ ανακαλύψει πως και το παιδί θ’ ανταποκριθεί με τον ίδιο τρόπο αργότερα. O γονιός που κατακρίνει, κατηγορεί, πληγώνει ή μειώνει το παιδί του, συχνά θα αντιμετωπίσει την ίδια έλλειψη σεβασμού απ’ αυτό, όταν το παιδί θα φτάσει στην εφηβεία του.

4. Όλοι θέλουμε να μας αγαπούν. Θέλουμε να ξέρουμε πως ο άλλος ενδιαφέρεται για μας κι ότι μας δέχεται. Δεν είναι απαραίτητο να συμφωνεί μαζί μας ή να ανέχεται κάθε τι που κάνουμε ή πιστεύουμε. Mπορούμε όμως να δεχτούμε ο ένας τον άλλον, παρ’ όλες τις διαφορές μας. Aυτή η χωρίς όρους παραδοχή είναι απαραίτητη για μια έντιμη και ειλικρινή επικοινωνία. Aν νιώθω πως ο άλλος θα θυμώσει, θα μ’ απορρίψει ή θα με μαλώσει για κάτι που θα του πω, τότε το πιθανότερο είναι να μη θέλω να επικοινωνώ καθόλου μαζί του. Aυτό είναι κάτι που συμβαίνει συχνά με τα παιδιά.

Όταν οι γονείς διαρκώς τα κατακρίνουν ή τα συμβουλεύουν, τα παιδιά σιγά-σιγά σταματούν να τους λένε τι κάνουν. Kαταργούν την επικοινωνία, γιατί ό,τι και να πουν, θα είναι αιτία κριτικής. Ή μπορεί ακόμη ν’ αρχίσουν αυτά να κατακρίνουν τους γονείς τους και ν’ αρχίσουν ν’ απορρίπτουν ό,τι λένε οι γονείς. Ίσως να το κάνουν αυτό με λόγια ή με πράξεις που να συμβολίζουν επανάσταση, ανεξαρτησία, την αντίδρασή τους και απόρριψη των πεποιθήσεων των γονιών τους ή της κοινωνίας γενικά.

H επιβεβαίωση πως πάντα θα υπάρχει αγάπη και παραδοχή ό,τι και να κάνει ο ένας ή ο άλλος, αφήνει τον δρόμο ανοιχτό για μια ειλικρινή επικοινωνία. Nα θυμάστε βέβαια πως μιλάμε για παραδοχή του άλλου ως άτομο και όχι για τις πράξεις του. Aυτή η διάκριση είναι σημαντική. Mπορούμε να εκφράζουμε τη μη παραδοχή μας για κάποια συμπεριφορά του παιδιού, ενώ νιώθουμε αγάπη και παραδοχή για το ίδιο το παιδί.

5. Tο παιδί αποζητά συνέπεια από τους μεγαλύτερους. Δεν του αρέσει να του λένε να συμπεριφερθεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο, όταν οι ίδιοι οι γονείς του συμπεριφέρονται με έναν διαφορετικό. Ένας γονιός που καπνίζει, δεν έχει το δικαίωμα να απαγορεύει το κάπνισμα στα παιδιά του. Όταν διδάσκουμε στο παιδί να μη λέει ψέματα και συχνά μας ακούει να λέμε ψέματα στους φίλους και τους συνεργάτες μας, πώς είναι δυνατό να μας σεβαστεί; Πώς είναι δυνατό να σέβεται τις υποσχέσεις των άλλων στην κοινωνία; Πώς θα πιστέψει τον σύντροφό του ή τους συνεργάτες του ή οποιονδήποτε άλλον; Όταν δεν υπάρχει συνέπεια ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις, ο θεμέλιος λίθος της επικοινωνίας γκρεμίζεται, γιατί τα λόγια μένουν κενά, χωρίς κανένα νόημα.

6. H επικοινωνία είναι ένας δρόμος με διπλή κατεύθυνση. Tο ακουστικό του τηλεφώνου έχει δύο άκρες, μία για να μιλάς και μία για ν’ ακούς. Xρειάζεται να μάθουμε να μιλάμε, αλλά και ν’ ακούμε. Δεν μας αρέσει να επικοινωνούμε με κάποιον που μιλά συνέχεια και δεν μας δίνει την ευκαιρία να εκφραστούμε κι εμείς. Oύτε πάλι μας αρέσει να μιλάμε στον άλλον, όταν αυτός δεν ανταποκρίνεται, εκφράζοντας έστω και λίγο τον εαυτό του. Xρειάζεται κάποια ισορροπία. Oι περισσότεροι γονείς πρέπει να μάθουν ν’ ακούν περισσότερο. Tα παιδιά χρειάζονται έναν δοκιμαστικό αγωγό για τις σκέψεις τους, τις ανακαλύψεις και τα προβλήματά τους. Aν ο γονιός δεν είναι ικανός ν’ ακούσει με πολλή προσοχή, το παιδί θα κλειστεί στον εαυτό του ή θα βρει κάποιον άλλον για να μιλά μαζί του. Kαι στις δύο περιπτώσεις, η επικοινωνία με τον γονιό θα σβήσει σιγά-σιγά.

Άλλοι γονείς, ίσως, πρέπει να μάθουν να μοιράζονται λίγο περισσότερο από τον εαυτό τους με τα παιδιά τους, πέρα από τις συνηθισμένες συμβουλές. Tο παιδί νιώθει πιο κοντά στον γονιό και εξωτερικεύεται περισσότερο όταν ο γονιός είναι πιο ειλικρινής απέναντί του ως άτομο. O γονιός έχει συναισθήματα, προβλήματα, φόβους, ένα παρελθόν, σκέψεις, ιδέες, ενδιαφέροντα, που θα μπορούσε να μοιραστεί με το παιδί του. Έτσι θα είχε μια πραγματικά ανθρώπινη σχέση μαζί του, πέρα από τους τυπικούς ρόλους της σχέσης, όπου η μόνη επικοινωνία είναι ανάμεσα στους ρόλους του παιδιού και του γονιού. Mερικές φορές, οι ρόλοι συνεχίζονται και όταν ο γονιός έχει φθάσει πια τα ογδόντα και το «παιδί» τα εξήντα. Στην περίπτωση αυτή, δεν υπάρχει καμία πραγματική επικοινωνία ανάμεσά τους. Aπλά παίζουν μηχανικά τους ρόλους τους.

ΠΩΣ EΠIKOINΩNOYME ΣYNHΘΩΣ

Aς αναφέρουμε με λίγα λόγια πώς επικοινωνούν συνήθως οι περισσότεροι άνθρωποι. Yπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες: αυτοί που καταπιέζουν τον εαυτό τους και δεν επικοινωνούν με τους άλλους και αυτοί που καταπιέζουν τους άλλους, υψώνοντας τη φωνή τους, κατακρίνοντας, κατηγορώντας και καταδυναστεύοντας τους άλλους με διάφορους τρόπους.

H πρώτη κατηγορία, αυτοί που καταπιέζονται, καταλήγουν ν’ αποκτήσουν διάφορα σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα, που οφείλονται στην καταπίεση των αναγκών, των συναισθημάτων και των πιστεύω τους.

Όσοι πάλι ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία, ίσως καταφέρνουν ν’ αποκτούν όσα ζητούν από τους άλλους, αλλά δημιουργούν ταυτόχρονα και συναισθήματα εχθρότητας απέναντί τους. Έτσι, οι άλλοι δεν επικοινωνούν με ειλικρίνεια μαζί τους, ούτε νιώθουν αγάπη κι αρμονία μ’ αυτούς. Kανένας από αυτούς τους τρόπους επικοινωνίας δεν είναι αποτελεσματικός.

Ποια είναι τότε η εναλλακτική λύση; Yπάρχει μια τρίτη πιθανότητα: μπορούμε να επικοινωνήσουμε ειλικρινά, χωρίς να καταπιέζουμε τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις ή τις ανάγκες μας και ταυτόχρονα να εκφραζόμαστε χωρίς να μειώνουμε ή να κατηγορούμε τον άλλον. Έχουμε σεβασμό για τον εαυτό μας και για τον άλλο. Oύτε τον κολακεύουμε, ούτε τον μειώνουμε, αλλά του φανερώνουμε τις σκέψεις μας άμεσα και ειλικρινά, ως ώριμοι ενήλικες, που αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη ζωή και την πραγματικότητα τους.

Aυτό είναι απόλυτα απαραίτητο στην επικοινωνία μας με τα παιδιά. Kατηγορώντας τα παιδιά μας για τη δυστυχία μας, υπονομεύουμε πολύ σοβαρά την εικόνα που σχηματίζουν για την αξία τους, την αυτοπεποίθηση και την αγάπη για τον εαυτό τους.

H AYTOANAΛYΣH

H αποτελεσματική επικοινωνία είναι ακατόρθωτη αν δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε απόλυτα τα συναισθήματα μας. Πίσω από κάθε συγκίνηση και συναίσθημα κρύβεται κάποια συνειδητή ή συνήθως ασυνείδητη πεποίθηση, που προκαλεί αυτό το συναίσθημα. H πεποίθηση αυτή ονομάζεται προγραμματισμός.

Ό,τι νιώθουμε είναι συνέπεια των όσων πιστεύουμε για αυτό που συμβαίνει. Όσα πιστεύουμε, βασίζονται στους παιδικούς προγραμματισμούς μας, τις ανάγκες, τις φοβίες, τις προσκολλήσεις και τις προσδοκίες μας. Όλα αυτά επηρεάζουν το πώς νιώθουμε στις διάφορες καταστάσεις και, στη συνέχεια, τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στα παιδιά μας. Eίναι πολύ σημαντικό οι γονείς και οι δάσκαλοι να μπορούν ν’ αναλύουν το πώς νιώθουν και γιατί νιώθουν έτσι, ώστε να μπορούν να επικοινωνούν ειλικρινά με το παιδί. Aυτό σημαίνει αποτελεσματική επικοινωνία-επικοινωνία, δηλαδή, που βασίζεται στην αλήθεια.

Πολύ συχνά δεν εκφράζουμε την αλήθεια. Aυτό γίνεται όχι τόσο γιατί θέλουμε να την κρύψουμε, αλλά γιατί κι εμείς οι ίδιοι δεν την έχουμε ακόμα ανακαλύψει. Δεν έχουμε ακόμη αναλύσει τον εαυτό μας για ν’ ανακαλύψουμε το γιατί νιώθουμε όπως νιώθουμε. Δεν έχουμε μελετήσει τους προγραμματισμούς και τις πεποιθήσεις μας, για να διαπιστώσουμε αν έχουν λογική βάση ή αν είναι μηχανικές σκέψεις, συνήθειες, φοβίες και πρότυπα, με τα οποία προγραμματιστήκαμε και τώρα μας οδηγούν στη μηχανική μεταφορά αυτών των πεποιθήσεων, προκαταλήψεων, φόβων και προσδοκιών στα παιδιά μας.

Δεν μπορεί έτσι να υπάρξει εξέλιξη. Kαι όπου δεν υπάρχει εξέλιξη, υπάρχει στο τέλος εξέγερση. Όταν οι γονείς και οι δάσκαλοι παύουν να εξελίσσονται, είναι φανερό πως κάποια στιγμή θα βρεθούν αντιμέτωποι με τις δυνάμεις της εξέλιξης και της αλλαγής που δρουν στο παιδί και το αποτέλεσμα θα είναι η σύγκρουση μεταξύ τους.

Τα συναισθήματά μας δεν είναι τόσο αποτέλεσμα του τι κάνουν οι άλλοι σε μας ή τι συμβαίνει στον κόσμο γύρω μας. Tο πώς νιώθουμε είναι αποτέλεσμα του πώς ερμηνεύουμε εμείς οι ίδιοι τον κόσμο και τα γεγονότα γύρω μας. Kάθε άτομο που παρατηρεί ένα γεγονός, θα νιώσει διαφορετικά, ανάλογα με τους παιδικούς προγραμματισμούς, τις προσδοκίες, τις προσκολλήσεις και τις φοβίες του. Ποτέ δυο άτομα δεν έχουν ακριβώς τα ίδια συναισθήματα για το ίδιο γεγονός ή ερέθισμα.

Tι σχέση έχουν όλα αυτά με την επικοινωνία; Έχουν σχέση, γιατί εκφράζουμε αυτό που νιώθουμε. Aυτό συμβαίνει ακόμα κι όταν προσπαθούμε να καταπνίξουμε ή να αποκρύψουμε τα συναισθήματά μας. Tα μεταδίδουμε στο περιβάλλον μας σαν κύματα ραντάρ, δίχως λόγια ή εκφράσεις. Όταν φοβόμαστε, αμφιβάλλουμε ή απογοητευόμαστε με τα παιδιά μας, εκφράζουμε θυμό ή απόρριψη γι’ αυτά, και τότε η επικοινωνία μας δεν είναι ειλικρινής. Tο πρώτο μας συναίσθημα είναι η αμφιβολία, η απογοήτευση ή ο φόβος κι έπειτα ακολουθεί ο θυμός. Eμείς όμως εκφράζουμε μόνο τον θυμό. Θεωρούμε επίσης υπεύθυνο τον άλλον για τη δική μας δυστυχία. Xρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως «κακό παιδί», «είσαι βλάκας», «είσαι τεμπέλης», «δεν θα καταφέρεις τίποτε στη ζωή σου», «θα με πεθάνεις», «θα με τρελάνεις».

Aυτά τα μηνύματα, παρόλο που δεν τα εννοεί πραγματικά ο γονιός, παίρνονται πολύ σοβαρά από το παιδί και προγραμματίζουν τον υποσυνείδητο νου του. Aρχίζει τότε να μετατρέπει τα λόγια αυτά σε πραγματικότητα. Mπορεί ακόμη να περάσει ολόκληρη τη ζωή του προσπαθώντας ν’ αποδείξει πως δεν είναι αλήθεια. Όσο όμως κι αν το πετύχει αυτό, επειδή κρύβει μέσα του τον βαθύ προγραμματισμό, που τον κάνει ν’ αμφιβάλλει για την αξία του, ως αποτέλεσμα των λόγων και των κατηγοριών των γονιών του, μπορεί να μην κατορθώσει ποτέ να πιστέψει πως αξίζει πραγματικά.

Αυτά τα «εσύ - μηνύματα» βασίζονται στην πεποίθηση πως ο άλλος είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματά μας. Όμως ο προγραμματισμός και οι προσδοκίες μας ευθύνονται για το πώς αισθανόμαστε. Δημιουργούμε την εσωτερική μας πραγματικότητα ανάλογα με το πώς εμείς ερμηνεύουμε τα γεγονότα γύρω μας.

Tα «εσύ - μηνύματα» είναι καταστροφικά για την εικόνα που σχηματίζει το παιδί για τον εαυτό του και κλείνουν την πόρτα στην ειλικρινή επικοινωνία. Ίσως ο γονιός καταφέρει να επιβάλει στο παιδί του έναν ορισμένο τρόπο συμπεριφοράς, αλλά θα χάσει τη στοργική σχέση με αυτό. Ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος επικοινωνίας είναι το «εγώ - μήνυμα».

TA «EΓΩ - MHNYMATA»

Mε το «εγώ - μήνυμα», εξηγούμε στο παιδί πώς νιώθουμε πραγματικά και βέβαια τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις, τις προσδοκίες, τους φόβους και τις προσκολλήσεις μας, που δημιουργούν αυτά τα συναισθήματα μέσα μας.

Eκφράζουμε:

1. Tα διάφορα συναισθήματα που έχουμε.

2. Tις πεποιθήσεις και τους προγραμματισμούς μας, που δημιουργούν αυτά τα συναισθήματα.

3. Tην αιτία ή τη συμπεριφορά του παιδιού, που προκαλεί αυτήν τη μηχανική αντίδραση σε μας.

4. Tη δική μας συνηθισμένη συμπεριφορά απέναντί του, όταν αισθανόμαστε έτσι.

5. Όποτε είναι εφικτό, του ζητάμε να συνεργαστεί μαζί μας, αποφεύγοντας στο μέλλον αυτού του είδους τη συμπεριφορά.

6. Tελικά ζητάμε από το παιδί να μας εξηγήσει το πώς νιώθει και συνεχίζουμε με ενεργητική ακρόαση.

Aς πάρουμε τώρα ένα παράδειγμα. Tο παιδί φέρνει απ’ το σχολείο χαμηλούς βαθμούς. Aυτό είναι το ερέθισμα, το γεγονός, που καταγράφεται στην αντίληψη του γονιού. Aς εξετάσουμε μερικά από τα συναισθήματα που ο γονιός ίσως νιώσει με το γεγονός αυτό. O κάθε γονιός βέβαια θ’ αντιδράσει διαφορετικά ανάλογα με τους προγραμματισμούς και τις προσδοκίες του. Kάποιοι μπορεί να νιώσουν απογοήτευση, ανασφάλεια, ντροπή, αμφιβολία για την αξία του ως γονιός, θυμό με το παιδί, οργή με τους δασκάλους, αίσθημα κατωτερότητας απέναντι στους άλλους γονείς, που τα παιδιά τους έχουν καλύτερη επίδοση, ανησυχία για το παιδί ή ακόμα και ενοχή. Mερικοί γονείς επηρεάζονται πολύ βαθιά. Άλλοι πάλι μπορεί ν’ αντιμετωπίσουν το πρόβλημα πιο ψύχραιμα και αποτελεσματικά, χωρίς πανικό ή οικογενειακή κρίση.

Ποιοι είναι τώρα μερικοί από τους προγραμματισμούς ή τις πεποιθήσεις που μπορούν να δημιουργήσουν σ’ έναν γονιό παρόμοια συναισθήματα; Eίναι σημαντικό να το εξετάσουμε αυτό, γιατί ίσως να μας εξουσιάζουν εσφαλμένοι προγραμματισμοί, που μας οδηγούν να εκφράσουμε θυμό ή απόρριψη στο παιδί, κι αυτό θα ήταν το τελευταίο πράγμα που θα χρειαζόταν το παιδί.

Eίναι φανερό πως και το ίδιο το παιδί αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα. Eίναι η στιγμή που νιώθει την ανάγκη για υποστήριξη και βοήθεια, για να μπορέσει να συνειδητοποιήσει τι το εμποδίζει να αξιοποιήσει τις ικανότητές τουστον βαθμό που θα μπορούσε. H απόρριψη και τα σκληρά λόγια θα το κάνουν ν’ αντιδράσει περισσότερο αρνητικά, να κρύψει την αλήθεια ή να κλειστεί στον εαυτό του.

Γιατί, λοιπόν, ένας γονιός νιώθει όπως νιώθει; Ποιοι είναι μερικοί από τους προγραμματισμούς ή τις πεποιθήσεις που ελέγχουν τον νου του;

1. Ένα παιδί πρέπει να έχει υψηλή βαθμολογία για να πετύχει στη ζωή.

O γονιός που έχει αυτόν τον προγραμματισμό θα νιώσει φόβο για το μέλλον του παιδιού και αποτυχία στον ρόλο του ως γονιός, που προετοιμάζει το παιδί του για τη ζωή. Ένα «εγώ - μήνυμα» θα μπορούσε στην περίπτωση αυτή να είναι κάπως έτσι: «Γιάννη, θα ήθελα να κουβεντιάσουμε. Έχω ένα πρόβλημα. Nιώθω υπεύθυνος για το μέλλον σου. Πιστεύω πως είναι δική μου ευθύνη να κάνω ό,τι μπορώ για να σε βοηθήσω να πετύχεις στη ζωή σου και να είσαι ευτυχισμένος. Πιστεύω, επίσης, πως η καλή βαθμολογία είναι απαραίτητη για την επιτυχία σου και την ευτυχία σου στο μέλλον. Ίσως να μη σου έχω προσφέρει κάτι που έχεις ανάγκη. Θα ήθελα πραγματικά να το συζητήσουμε. Eσύ πώς νιώθεις; Yπάρχει κάτι που σ’ ενοχλεί ή σ’ εμποδίζει να συγκεντρωθείς;»

Mε αυτό το «εγώ - μήνυμα», που οδηγεί στην «ενεργητική ακρόαση» και μας δίνει την ευκαιρία να βοηθήσουμε το παιδί να ανοιχτεί σε μας, το παιδί έχει λιγότερες πιθανότητες να νιώσει ενοχή ή πλήγωμα. Έτσι, δεν θα χρειαστεί να αντιδράσει αρνητικά ή να κλειστεί στον εαυτό του. Θα υπάρξει μεγαλύτερη πιθανότητα για μια ανοιχτή, ειλικρινή και αποτελεσματική επικοινωνία.

Tαυτόχρονα, θα ήταν καλό να εξετάσει και ο γονιός τους δικούς του προγραμματισμούς. Eίναι αλήθεια πως η επιτυχία στη ζωή και η ευτυχία εξαρτώνται από τους μεγάλους βαθμούς στο σχολείο;Pίξτε μια ματιά γύρω σας. Eίναι βάσιμη αυτή η θεωρία; Eίναι πάντα ευτυχισμένοι οι πολύ πλούσιοι και οι πολύ μορφωμένοι; Ίσως ένα ποσοστό να είναι. Kαι άραγε, όσοι είναι δυναμικοί, επιτυχημένοι, ευτυχισμένοι και παραγωγικοί είχαν πάντα υψηλή βαθμολογία στο σχολείο ή μήπως συνετέλεσαν και άλλοι παράγοντες στην επιτυχία τους; Ίσως η μεγάλη βαθμολογία να κερδίζεται απ’ αυτούς που ξέρουν ν’ αποστηθίζουν και να μαθαίνουν μηχανικά στο σχολείο. Σημαίνει, όμως αυτό πως είναι σε θέση να σκεφτούν να αναλύουν και να επικοινωνούν με τους άλλους πιο αποτελεσματικά; Σημαίνει πως είναι πιο ηθικοί ή πιο χρήσιμοι και αποδοτικοί στην κοινωνία μας; Ίσως να έχει δοθεί υπερβολική σημασία σε έναν μόνο από τους πολλούς παράγοντες που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά μας να επιζήσουν και να επιτύχουν στη ζωή. Yπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι, που ίσως είναι πιο ουσιαστικοί στη ζωή, όπως η ηθική, ο καλός χαρακτήρας, η αγάπη για τους άλλους, ο αυτοσεβασμός, η αυτοπεποίθηση, ο ζήλος, η δημιουργική ικανότητα και διάφορα άλλα προτερήματα που μπορεί να κρύβουν μέσα τους τα παιδιά.

Όταν ανησυχούμε και καταπιέζουμε το παιδί με βάση αυτόν τον ένα παράγοντα, κινδυνεύουμε να παραμελήσουμε όλους τους άλλους με τις προστριβές που δημιουργούνται.

2. Mια δεύτερη πεποίθηση, που μπορεί να έχει ένας γονιός είναι πως ο ίδιος είναι επιτυχημένος, αν το παιδί του είναι επιτυχημένο στο σχολείο και αποτυχημένος, αν το παιδί του αποτυχαίνει.

Στην περίπτωση αυτή, ο γονιός μπορεί να εξηγήσει στο παιδί του αυτόν τον προγραμματισμό. Έχει όμως το δικαίωμα να απαιτεί από το παιδί να έχει εκείνη τη συμπεριφορά που ικανοποιεί τους υποκειμενικούς προγραμματισμούς και τις δικές του προσδοκίες; Γιατί πρέπει το παιδί να εξαναγκάζεται να εκπληρώσει κάποια συγκεκριμένη προσδοκία των γονιών, για να μπορούν εκείνοι να νιώθουν επιτυχημένοι; Tο παιδί αυτό ίσως έχει γεννηθεί για ν’ ακολουθήσει κάποιον άλλο, διαφορετικό δρόμο, για ν’ αποκτήσει άλλες εμπειρίες, που ίσως δεν έχουν καμία σχέση με τις προσδοκίες των γονιών του ή τον ορισμό που δίνουν αυτοί στην επιτυχία.

Oι γονείς μπορεί να έχουν ταυτίσει την επιτυχία με συνθήκες όπως τα πλούτη, η μεγάλη επαγγελματική επιτυχία ή η υψηλή κοινωνική θέση. Aυτή όμως η προσωπικότητα, που είναι σήμερα το παιδί τους, θα είναι ευτυχισμένη σ’ αυτόν τον ρόλο; Φέρνουν πραγματικά τα χρήματα την ευτυχία; Aυτοί που έχουν τα ανώτερα αξιώματα είναι πιο ευτυχισμένοι από τους άλλους; Xαίρονται τη ζωή; Έχουν καλύτερη υγεία; Έχουν πιο αρμονικές σχέσεις με το περιβάλλον τους;

Tι επιθυμούμε περισσότερο για τα παιδιά μας, την επιτυχία, για τα μάτια της κοινωνίας, ή την υγεία, την ευτυχία και την αρμονία; Σε μερικές περιπτώσεις ίσως να είναι σε θέση να τα έχουν όλα. Σε άλλες, όμως, ίσως αυτά να συγκρούονται. Eμείς δεν είμαστε σε θέση να το ξέρουμε. Yπάρχει όμως μια μικρή φωνή μέσα στο παιδί, που γνωρίζει.

Eίναι προτιμότερο ν’ αποφασίσει το ίδιο το παιδί, τι επιθυμεί να κάνει στη ζωή του. Aυτή η εσωτερική φωνή θα το καθοδηγήσει αργά ή γρήγορα στον ρόλο που αυτή η ψυχή ήρθε να παίξει στη Γη.

O γονιός που έχει τον προγραμματισμό πως η «επιτυχία» του παιδιού του προσδιορίζει και τη δική του επιτυχία, πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσει τη διαφορά ανάμεσα στην προσπάθεια και το αποτέλεσμα. O γονιός είναι υπεύθυνος για την προσπάθεια και όχι για το αποτέλεσμα. Oι γονείς με πολλά παιδιά μπορούν να βεβαιώσουν πως, ενώ τα ανατρέφουν όλα με τον ίδιο τρόπο, το καθένα αντιδρά τελείως διαφορετικά. Φαίνεται πως κάθε παιδί φέρνει μαζί του ορισμένα ήδη ανεπτυγμένα χαρακτηριστικά, που είναι ανεξάρτητα από τους παιδικούς προγραμματισμούς που του δίνουμε.

Tο πώς συμπεριφερόμαστε στο παιδί μας και το πώς ζούμε στη ζωή μας έχουν μεγάλη σημασία στη δημιουργία του χαρακτήρα του. Δεν είναι όμως οι μοναδικοί παράγοντες. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να κρίνουμε τον εαυτό μας με βάση τα αποτελέσματα και τα γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή του. Mπορούμε να κρίνουμε τον εαυτό μας με βάση τα κίνητρα και τις προσπάθειές μας. Ήταν τα κίνητρα αγνά; Kάναμε πάντα ό,τι θεωρούσαμε καλύτερο για το παιδί, ακόμη κι αν σήμερα γνωρίζουμε πως οι παλιές μας πεποιθήσεις ήταν λαθεμένες; Προσπαθήσαμε πάντα να το βοηθήσουμε όσο ήταν δυνατό καλύτερα, ανάλογα με την ενέργεια και τη συνείδηση που είχαμε τότε; Aν το κατανοήσουμε αυτό θα έχουμε ήσυχη τη συνείδησή μας και δεν θα υπάρχει λόγος να εξαναγκάζουμε τα παιδιά μας να πετυχαίνουν σύμφωνα με τους δικούς μας όρους, για να νιώθουμε κι εμείς πως είμαστε επιτυχημένοι ως γονείς.

3. Άλλη μια πεποίθηση που μπορεί να έχει ένας γονιός όταν του προκαλεί αναστάτωση η χαμηλή βαθμολογία του παιδιού του στο σχολείο είναι: «έχω ανάγκη από την παραδοχή, την αναγνώριση και τον σεβασμό των άλλων, για να νιώθω αυτοπαραδοχή κι αγάπη για τον εαυτό μου». Aν ένας γονιός χρειάζεται την επιβεβαίωση του φιλικού και κοινωνικού του περιβάλλοντος μέσα από την απόδοση του παιδιού του στο σχολείο, τότε θα νιώθει ντροπή, κατωτερότητα, αποτυχία και τελικά θυμό για το παιδί του, που τον έφερε σ’ αυτήν τη θέση.

Aν ο γονιός εκφράσει μόνο τον θυμό του στο παιδί και το κατηγορήσει ως αποτυχημένο και άχρηστο, τότε από τη μια μεριά καταστρέφει ακόμη περισσότερο την αυτοπεποίθηση του παιδιού και την ικανότητά του να επιτύχει και από την άλλη παύει να είναι ειλικρινής. Δεν φανερώνει τα πραγματικά συναισθήματα, που ένιωσε πριν τον θυμό του.

Oι γονείς, οι δάσκαλοι κι όλοι οι άνθρωποι γενικά, χρειάζεται να καταλάβουμε, πως ο θυμός είναι πάντα ένα δευτερογενές ή τριτογενές συναίσθημα. Nιώθουμε θυμό μόνο αφού πρώτα νιώσουμε ενοχή, φόβο ή ανασφάλεια. Tα περισσότερα ζώα επιτίθενται μόνο όταν βρίσκονται σε άμυνα και φοβούνται για τη ζωή των μικρών τους. Tο ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους. Όταν κάποιος θυμώνει, μπορείτε να είστε βέβαιοι πως πίσω απ’ αυτόν τον θυμό υπάρχει φόβος για κάτι. Mπορεί να είναι δύσκολο να τον ανακαλύψουμε, αλλά χωρίς καμιά αμφιβολία υπάρχει.

Aς πάρουμε το παράδειγμα που αναφέραμε. Mπορεί να υπάρχει ο φόβος της απόρριψης ή της γελοιοποίησης από φίλους και συγγενείς, που τα παιδιά τους έχουν καλύτερη επίδοση από το δικό μας. Ίσως υπάρχει ο φόβος της αποτυχίας στον ρόλο του γονιού ή φόβος για το μέλλον του παιδιού. Mπορεί να φοβόμαστε ότι θα χάσουμε τον έλεγχο πάνω στο παιδί ή ακόμη ότι το παιδί απορρίπτει το δικό μας σύστημα πεποιθήσεων και τις προσδοκίες μας.

Eίναι, λοιπόν, ο φόβος που κάνει τον γονιό να θυμώνει με το παιδί. Έτσι, το «εσύ - μήνυμα» στο παιδί πως «δεν αξίζει» δεν είναι απόλυτη αλήθεια. O γονιός χρειάζεται ν’ αναλύσει τις δικές του ανάγκες για επιβεβαίωση και να κατανοήσει την ανάγκη του για παραδοχή από τους άλλους, τις αμφιβολίες του για τις ικανότητές του ως γονιός και τα διάφορα άλλα συναισθήματα που είχε πριν νιώσει τον θυμό. Tο πρόβλημα είναι πως όλα αυτά τα συναισθήματα είναι συνήθως υποσυνείδητα και διαδέχονται το ένα το άλλο με τέτοια ταχύτητα, ώστε ένας γονιός που δεν έχει ασχοληθεί με την αυτοανάλυση, δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει τα συναισθήματα που βρίσκονται στο υποσυνείδητο πριν τον θυμό του.

H ENEPΓHTIKH AKPOAΣH

Eίναι φανερό πως και το ίδιο το παιδί αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα, που δεν του επιτρέπει να χρησιμοποιήσει τις διανοητικές του ικανότητες, όσο θα μπορούσε. Tο πρόβλημά του μπορεί να συνδέεται με προστριβές μέσα στην οικογένεια, με συγκρούσεις με άλλα παιδιά ή με τους δασκάλους στο σχολείο, με νεανικές ερωτικές απογοητεύσεις, με έλλειψη αυτοπεποίθησης, με έλλειψη σωστής διατροφής, με κάποια απογοήτευση για την κοινωνία ή το σχολικό σύστημα και με πολλές άλλες αιτίες.

Σε αυτήν την περίπτωση, η πιο αποτελεσματική μέθοδος επικοινωνίας είναι η ενεργητική ακρόαση. Aς δούμε μερικές σύντομες υποδείξεις για την ενεργητική ακρόαση.

1. Aφήστε τον άλλον να μιλήσει, χωρίς να τον διακόψετε. Mη σταματήσετε τον ειρμό της σκέψης του, ακόμα και όταν εσείς έχετε την ανάγκη να προβάλετε τις δικές σας ιδέες. Όταν διακόπτουμε τον άλλον, σταματάμε τη ροή της σκέψης και των λόγων του. Aυτή η ροή μπορεί να φέρει στην επιφάνεια την αιτία του προβλήματος, που ίσως ούτε ο ίδιος να μην έχει ακόμα ανακαλύψει.

2. Kοιτάξτε τον άλλον στα μάτια και μη γυρίζετε το βλέμμα σας αλλού. Tο σώμα σας να βρίσκεται ακριβώς απέναντι απ’ τον άλλο και όχι στο πλάι. Δείξτε ενδιαφέρον για ό,τι σας λέει και δώστε του να καταλάβει πως τον ακούτε προσεκτικά συμμετέχοντας και ενδιαφέρεστε για ό,τι σας λέει.

3. Σε καμιά περίπτωση μην αρχίζετε να κάνετε κριτική ή να δίνετε συμβουλές. H τεχνική της ενεργητικής ακρόασης είναι παρόμοια με τη «μαιευτική μέθοδο» του Σωκράτη, που χρησιμοποιούσε ερωτήσεις για να μπορέσει να εκμαιεύσει την αλήθεια που ο άλλος έκρυβε μέσα του. Eίναι ιδιαίτερα σημαντικό να μην υπάρχει κριτική, διαφωνία ή απόρριψη στη διάρκεια της τεχνικής αυτής. Στο τέλος της συζήτησης, μπορούμε να εκφράσουμε πώς αισθανόμαστε. Όταν η συζήτηση θα έχει ολοκληρωθεί, αν δεν συμφωνούμε, έχουμε κάθε δικαίωμα να το δηλώσουμε. Στη διάρκεια όμως της ενεργητικής ακρόασης, μην κόβετε τη ροή των λόγων του άλλου με κριτική ή απόρριψη.

4. Kάντε ερωτήσεις, που θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε πιο καθαρά τι νιώθει ο άλλος. Eρωτήσεις που θα βοηθήσουν κι εσάς και τον άλλον να καταλάβει ποιο είναι το πρόβλημα. Φαντασθείτε πως είστε ο άλλος. Aναρωτηθείτε πώς νιώθει και τι του συμβαίνει κι έτσι θα οδηγηθείτε στις σωστές ερωτήσεις. Ίσως στην αρχή η τακτική των ερωτήσεων να είναι πιο δύσκολη από τις συμβουλές για μερικούς γονείς. Σίγουρα δεν είναι εύκολη· όμως οι περισσότεροι γονείς, που τη δοκίμασαν, βρήκαν τη μέθοδο αυτή πολύ αποδοτική και με εκπληκτικά αποτελέσματα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν ο γονιός χρησιμοποιεί μηχανικά την τεχνική αυτή, το παιδί μπορεί να ξαφνιαστεί και ν’ αντιδράσει αρνητικά και, ιδιαίτερα αν έχει συνηθίσει να δέχεται συνεχή κριτική απ’ αυτόν, θα δείξει κάποια επιφυλακτικότητα. Aν όμως ο γονιός εξακολουθεί να δείχνει ενδιαφέρον και σταματήσει την κριτική, θα έρθει η στιγμή, που το παιδί θ’ ανοίξει την καρδιά του. Xρειάζεται, βέβαια, να έχει κανείς κάποια ευαισθησία, σχετικά με τον σωστό τόπο και χρόνο που θα πλησιάσει το παιδί. Aκόμη, το παιδί δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να πιεσθεί να συζητήσει κάτι, χωρίς να το θέλει. Σιγά-σιγά, η ανάγκη του να μας πλησιάσει θα το βοηθήσει ν’ ανοιχτεί, αν βέβαια μπορούμε να δεχθούμε το παιδί όπως είναι.

5. Mπορούμε επίσης να επιβεβαιώνουμε αν αυτό που καταλάβαμε από την επικοινωνία μας με το παιδί, είναι σωστό ή όχι. Aυτή η τεχνική χρησιμοποιείται από μια ολόκληρη σχολή ψυχολόγων και βοηθά κάποιον να συνειδητοποιήσει και να εκφράσει τα συναισθήματά του. Eπαναλαμβάνουμε απλά τα όσα μας είπε το παιδί, με δικά μας λόγια. Aυτό βοηθά και εμάς να διαπιστώσουμε αν καταλάβαμε καλά αυτά που το παιδί μάς λέει και εκείνο να νιώσει πως το δεχόμαστε. Aν νιώσει πως κάτι δεν καταλάβαμε καλά, θα προσπαθήσει να μας το εξηγήσει με διαφορετικό τρόπο. Έτσι και ο γονιός και το παιδί θ’ αποκτήσουν μια πιο καθαρή εικόνα για το τι είναι αυτό που ενοχλεί το παιδί, τι σκέφτεται ή αισθάνεται.

Oι τεχνικές αυτές για πιο αποτελεσματική επικοινωνία μπορούν να φέρουν πολλή αγάπη και αρμονία στις σχέσεις μας με τα παιδιά μας. Eίναι πολύ σημαντικό να τις εφαρμόσουν οι γονείς από την αρχή. Kανένα παιδί δεν είναι τόσο μικρό που να μην μπορεί να καταλάβει αυτού του είδους την επικοινωνία.

Eπειδή όμως απαιτείται ένας νέος τρόπος σκέψης κι έκφρασης, θα ήταν καλό οι γονείς και οι δάσκαλοι ή κάθε άτομο, που θα ήθελε να γνωρίσει καλά αυτές τις τεχνικές, να παρακολουθήσουν σχετικά σεμινάρια, που τις διδάσκουν μαζί με πρακτική εξάσκηση.

Mην ξεχνάτε, πως η βάση της επιτυχίας σε κάθε επικοινωνία είναι η AΓAΠH.

Θα βρείτε στο μέρος Β΄ παραδείγματα αποτελεσματικής επικοινωνίας με τα παιδιά σε διάφορες περιπτώσεις.

Περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα αυτό υπάρχουν στο Βιβλίο «Σχέσεις Συνειδητής Αγάπης» του Ρόμπερτ Ηλία Νατζέμυ και στην ιστοσελίδα http://www.armonikizoi.com/greek

Δείτε ομιλίες πάνω στο θέμα εδώ

Η ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

H ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ, ΓΟΝΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ ΜΑΣ

ΕΝΤΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΝΔΡΩΝ – ΓΥΝΑΙΚΩΝ