Τα μεγάλα αγκάθια της Τουρκίας

Οι τουρκικές προκλήσεις στην Κύπρο και το Αιγαίο έχουν μονοπωλήσει τον τελευταίο καιρό την επικαιρότητα για τις σχέσεις της Τουρκίας του Ερντογάν με γείτονες και συμμάχους.
Οι σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι διώξεις στο εσωτερικό, η κατάσταση της οικονομίας και οι Αλεβίτες είναι τέσσερα κομβικά ζητήματα που θα καθορίσουν τα επόμενα βήματα της Τουρκίας, πέρα από τη διένεξη με τις ΗΠΑ για τους S400. Αν και το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 στη χώρα ήρθη πριν από περίπου έναν χρόνο, πολλοί Τούρκοι πολίτες συνεχίζουν να στερούνται θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, οι φυλακές είναι υπερπλήρεις και όλα δείχνουν ότι η Τουρκία ζει σε ένα ιδιότυπο ανελεύθερο προσωποπαγές καθεστώς.
Κομβικό στέλεχος της τουρκικής αντιπολίτευσης υποστήριξε πρόσφατα ότι «από τον Ιούλιο του 2018, 130.00 άνθρωποι έχουν απολυθεί από δημόσιες υπηρεσίες. Οι 46 εξ αυτών αυτοκτόνησαν, ανάμεσά τους αστυνομικοί, δάσκαλοι, στρατιωτικοί και δικαστικοί. Δεν αποκλείστηκαν μόνο από τον δημόσιο τομέα, αλλά έχουν καταγραφεί στο αρχείο της αστυνομίας ως ύποπτοι για τρομοκρατικές πράξεις. Που σημαίνει ότι ούτε και στον ιδιωτικό τομέα μπορούν να βρουν θέση εργασίας, διότι όλες οι επιχειρήσεις και οι ασφαλιστικοί φορείς έχουν πρόσβαση στο κεντρικό αρχείο. Οι άνθρωποι αυτοί είναι καταδικασμένοι να ζήσουν στο περιθώριο».

Οι φυλακές

Οι επιπτώσεις από την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης είναι πιο ορατή στις φυλακές, όπου σύμφωνα με τις εκθέσεις ο αριθμός των προσωρινά κρατούμενων και φυλακισμένων έχει ξεπεράσει κάθε ρεκόρ στην ιστορία της χώρας. Το 2015 το ποσοστό των προσωρινά κρατούμενων έφτανε το 14,6%, ενώ σήμερα αντιπροσωπεύει το 1/3 όλων των ευρισκόμενων στη φυλακή. Αυτό αποδεικνύει ότι η Δικαιοσύνη κάνει χρήση του μέτρου της προσωρινής κράτησης ως άμεσου τρόπου σωφρονισμού, σε ανθρώπους που δεν έχουν ακόμη καταδικαστεί τελεσίδικα . Σήμερα στις τουρκικές φυλακές βρίσκονται 206.457 καταδικασμένοι και 55.574 προσωρινά κρατούμενοι. Συνολικά 264.031 άνθρωποι σε 353 φυλακές της χώρας με δυναμικότητα 218.000 κλινών.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση

Πριν από λίγους μήνες η Ολομέλεια της Ευρωβουλής αποφάσισε να βάλει και τυπικά τέλος στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, εγκρίνοντας την εισήγηση της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων, ενώ ζητήθηκε από την Κομισιόν και τα κράτη-μέλη να διακόψουν επισήμως τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα.
Με 370 ψήφους υπέρ, 109 κατά και 143 αποχές υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η έκθεση της εισηγήτριας Κάτι Πίρι για την Τουρκία.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξακολουθεί να ανησυχεί σοβαρά για την ανεπάρκεια της Τουρκίας όσον αφορά την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του κράτους δικαίου, της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και της καταπολέμησης της διαφθοράς, καθώς και του «παντοδύναμου σουλτανικού» προεδρικού της συστήματος.
Στην έκθεση Πίρι γίνεται αναφορά στην κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το κράτος δικαίου στην Τουρκία, και με συγκεκριμένα παραδείγματα: τον αυξημένο έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας επί των δικαστικών και εισαγγελικών αρχών και την πολιτική ανάμειξη στο έργο τους, τα αυθαίρετα, όπως αναφέρει, μέτρα που περιορίζουν την ελευθερία της έκφρασης, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την πρόσβαση στην ενημέρωση.
Παράλληλα, η έκθεση καταδικάζει το κλείσιμο περισσότερων από 160 μέσων ενημέρωσης, τον μεγάλο αριθμό συλλήψεων δημοσιογράφων, καθώς και τη φυλάκιση του Κούρδου πολιτικού ηγέτη Ντεμιρτάζ.

Η οικονομία

Όλα τα προηγούμενα χρόνια η οικονομία της Τουρκίας έτρεχε με ιλιγγιώδη ρυθμό. Η ανάπτυξη ήταν υψηλή, η ιδιωτική κατανάλωση ενισχυμένη, ο πληθωρισμός διατηρείτο σε σχετικά χαμηλά επίπεδα και η λίρα ήταν ένα νόμισμα ισχυρό. Τα παραπάνω στοιχεία αντιστάθμιζαν τις επιπτώσεις από το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα, και το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο.
Τα καλά όμως δεν κρατάνε για πάντα, κυρίως όταν υπάρχουν σκοτεινά σημεία. Κάπως έτσι το τουρκικό «θαύμα» άρχισε να αμφισβητείται. Σήμερα η οικονομία έχει τραβήξει χειρόφρενο και παγιδεύτηκε σε ύφεση, ενώ δυσοίωνες είναι επίσης οι προβλέψεις για την πορεία της στο διάστημα του τρέχοντος έτους. Ο πληθωρισμός στην Τουρκία για τον Αύγουστο διαμορφώθηκε σε 11,76%, καταγράφοντας οριακή άνοδο έναντι του Ιουλίου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που ανακοινώνει η Άγκυρα. Η ισοτιμία της λίρας με το δολάριο διαμορφώνεται στο 7,4620 και με το ευρώ στο 8,79.
Το τουρκικό νόμισμα έχει χάσει περίπου το 20% της αξίας του έναντι του δολαρίου, πέφτοντας θύμα της οικονομικής πολιτικής του Ερντογάν, ο οποίος έχει ζητήσει και έχει πάρει μεγάλες μειώσεις στα επιτόκια δανεισμού, έχει προχωρήσει σε αύξηση κρατικών δαπανών και σε προσπάθεια για αύξηση των χορηγήσεων σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Αν και οι πολιτικές αυτές συνέβαλαν στη συγκράτηση των προβλημάτων της οικονομίας λόγω της πανδημίας, τώρα η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη με την πραγματικότητα του ισχυρότερου πληθωρισμού και της αύξησης πιέσεων για πιο αυστηρή νομισματική πολιτική, σύμφωνα με στοιχεία του Bloomberg.
Το βασικό επιτόκιο δανεισμού στην Τουρκία διαμορφώνεται σήμερα έπειτα από απανωτές μειώσεις προηγούμενων μηνών στο 8,25%, με αποτέλεσμα το πραγματικό κόστος δανεισμού να είναι αρνητικό εάν υπολογιστεί και ο υψηλότερος πληθωρισμός.
Η κατάσταση γίνεται πιο πιεστική για την Άγκυρα, η οποία έχει δαπανήσει τεράστια ποσά από τα συναλλαγματικά της αποθέματα για να στηρίξει τη λίρα. Η προσπάθεια αυτή φαίνεται ότι έχει φτάσει πια σε σταυροδρόμι, με τους ξένους επενδυτές να απέχουν από τις τουρκικές αγορές, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολο για τη χώρα να βρει πηγές χρηματοδότησης.
Παράλληλα, η Τουρκία παρουσιάζει δημοσιονομικό έλλειμμα, το οποίο έφτασε τον Ιούλιο στα 29,7 δισ. τουρκικές λίρες, ποσό αντίστοιχο των 4 δισ. δολαρίων. Πρόκειται για σημαντική επιδείνωση της δημοσιονομικής θέσης της χώρας, σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του περασμένου έτους, όταν σημείωνε πλεόνασμα ύψους 9,9 δισ. λιρών, ποσό αντίστοιχο του 1,34 δισ. δολαρίων. Στο σύνολο των επτά μηνών από την αρχή του έτους, το έλλειμμα διαμορφώνεται στα 139,1 δισ. τουρκικές λίρες, ενώ το περασμένο έτος στο σύνολό του έφτασε στα 123,7 δισ. λίρες.

Οι Αλεβίτες

Μια αξιοπρόσεκτη θρησκευτική μειονότητα σήμερα στην Τουρκία είναι οι Αλεβίτες.
Η ιστορία τους δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή, παρά το γεγονός ότι αποτελούν τη μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα της Τουρκίας: υπολογίζεται ότι φτάνουν τα 15 εκατ., αντιστοιχώντας περίπου στο 1/5 του συνολικού πληθυσμού της χώρας.
Το όνομά τους προέρχεται από τον Αλί, ξάδελφο του Μωάμεθ και σύζυγο της κόρης του, Φατιμά. Η βάση του αλεβιτισμού, μιας θρησκείας αιώνων, παραπέμπει στους σιίτες, αλλά με επιρροές από τη φιλοσοφία των Σούφι, του μυστικισμού και του ζωροαστρισμού, αλλά και από την ορθόδοξη πίστη και τους αρχαίους Έλληνες, ένας φαινομενικά παράδοξος συνδυασμός, με έμφαση σε ουμανιστικές αξίες, τον σεβασμό στη διαφορετικότητα και την ισότητα των δύο φύλων.
Oι γυναίκες δεν καλύπτουν τα μαλλιά τους και προσεύχονται μαζί με τους άνδρες στους δικούς τους τόπους λατρείας. Κάποιοι δεν θεωρούν τους εαυτούς τους μουσουλμάνους, ενώ άλλοι νιώθουν ότι αποτελούν παρακλάδι του Ισλάμ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στις κοινότητες των Αλεβιτών παρατηρούνται μικρές ή μεγάλες διαφορές. Στην πορεία τους στον 20ό αιώνα, οι συνήθως υπό διωγμό Αλεβίτες βρήκαν τη θέση τους στη δημόσια ζωή του κοσμικού κράτους του Κεμάλ. Σταδιακά, όμως, πέρασαν ξανά στο περιθώριο. Τη δεκαετία του ’70 στράφηκαν προς την Αριστερά, γεγονός που ενίσχυσε την κόντρα τους με εθνικιστικές δυνάμεις της Τουρκίας, μια περίοδος που σημαδεύτηκε από τη μαζική σφαγή εκατοντάδων Αλεβιτών από τους Γκρίζους Λύκους στην πόλη Καχραμανμαράς το 1978. Σήμερα εξακολουθούν να μην αναγνωρίζονται ως επίσημη θρησκεία, ενώ στις ταυτότητές τους αναγράφεται ως θρήσκευμα το Ισλάμ, η πίστη τους παρακάμπτεται στο μάθημα των Θρησκευτικών στα σχολεία και το «στίγμα» του αλεβιτισμού δυσκολεύει την πρόσληψή τους στον δημόσιο τομέα. Οι Αλεβίτες ζουν περιθωριοποιημένοι στις «δικές τους», κλειστές περιοχές σε διάφορες γωνιές της χώρας. Το καλοκαίρι του 2013, στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί, γύρω στο 85% των χιλιάδων συλληφθέντων ήταν Αλεβίτες. Πριν από λίγα χρόνια, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, διαδηλωτές υπέρ του Ερντογάν προσέγγισαν την αλεβίτικη συνοικία Γκαζί και συγκρούστηκαν με τους κατοίκους της, παρά το γεγονός ότι δεν είχαν καμία ανάμειξη στα γεγονότα.
Τους τελευταίους μήνες παρατηρείται μια αξιοπρόσεκτη δραστηριότητα κυρίως στους χώρους πολιτισμού των Αλεβιτών. Τα έντυπα του Ερντογάν μιλούν για παρέμβαση του ξένου παράγοντα στη χώρα με άλλο «όχημα» από εκείνο των Κούρδων.

«Τι επιδιώκει σήμερα ο Ερντογάν;» αναρωτιούνται οι σοβαροί διπλωματικοί παρατηρητές ανά τον κόσμο. Η απάντηση φαίνεται ότι οδηγεί στη μεγαλύτερη έμφαση που δίνει ο Τούρκος πρόεδρος στο εσωτερικό μέτωπο της χώρας και λιγότερο στο εξωτερικό.
Στο μυαλό του Ερντογάν, παρά τις προκλήσεις, ίσως κυριαρχούν περισσότερο τα εσωτερικά προβλήματα στη χώρα, μετά και το πραξικόπημα, παρά οι εξωτερικές σχέσεις με βασικούς συμμάχους του.
Θέλει να συσπειρώσει το εσωτερικό του. Ακούγεται λογικό.
Καμιά φορά όμως, οι συνεχείς προκλήσεις στο εξωτερικό, παρά τη σχεδόν προκλητική υποστήριξη του γερμανικού παράγοντα υπέρ του, δημιουργούν ξαφνικά αλυσιδωτές αντιδράσεις.
Ο Ερντογάν τα τελευταία χρόνια θεωρεί ότι το μπόι του είναι η σκιά του. Το δυστύχημα γι’ αυτόν είναι ότι τα σοβαρά κέντρα πολιτικής ανά τον κόσμο τον κατάλαβαν…