ΣΤΑΥΡΟΣ ΞΑΡΧΑΚΟΣ: ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΙΘΑΚΗ

«Για ποιαν Ιθάκη και ποιο τέρμα μου μιλάς. Ό,τι ονειρεύτηκες ποτέ δεν το πουλάς», μας τραγουδάει ο αιώνιος έφηβος, Σταύρος Ξαρχάκος. Ο μουσικός που τάραξε τα καλλιτεχνικά νερά με την καλλιέργεια ψυχής που διαθέτει, με τη μουσική του παιδεία, τη σεμνότητά του και το σπουδαίο έργο του, παρακαταθήκη στους νεότερους από εκείνα τα πέτρινα χρόνια που βίωσαν οι παλιότεροι.

Βέρος Εξαρχειώτης, καθώς εκεί γεννήθηκε, εκεί που γεννήθηκαν και οι γονείς του, κι εκεί εξακολουθεί να ζει μαγεμένος από μια γειτονιά που δεν λέει να γεράσει.

Μεγαλώνοντας σπούδασε μουσική στο Ωδείο Αθηνών και έπειτα συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι και στο Juilliard School of Music της Νέας Υόρκης. Έχει γράψει τραγούδια σε περισσότερους από 42 δίσκους, μουσική για 21 ταινίες και 15 τηλεοπτικές παραγωγές , ενώ έχει συνθέσει μουσική για αρχαία τραγωδία, δράματα, αλλά και διεθνή μπαλέτα.

H σπουδαία αρχή…

Η πρώτη του επιτυχία ήλθε με τα τραγούδια που έγραψε για την κινηματογραφική ταινία του Βασίλη Γεωργιάδη «Κόκκινα Φανάρια», «Άπονη ζωή», «Φτωχολογιά», με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, και «Παράπονο» με την Τζένη Καρέζη. Μεγάλες και διαχρονικές επιτυχίες. Το ξεκίνημα μιας σπουδαίας καριέρας τόσο για τον ίδιο όσο και για τον Λευτέρη Παπαδόπουλο που είχε γράψει τους στίχους. Αυτή η συνεργασία των δύο δημιουργών ολοκληρώνεται με τον δίσκο «Κόκκινα Φανάρια», περιέχει και τις επιτυχίες «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή» με τον Μπιθικώτση και «Βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι» με τη Βίκυ Μοσχολιού.

Από το 1965 ξεκινάει μια μακρόχρονη συνεργασία με τον σπουδαίο Νίκο Γκάτσο, δίνοντας μεγάλες επιτυχίες, όπως «Άσπρη Μέρα», «Μάτια Βουρκωμένα», με τον Μπιθικώτση, «Στου Όθωνα τα χρόνια (Ένα μεσημέρι)», «Με τι καρδιά τον κόσμο ν’ αρνηθώ», με τον Σταμάτη Κόκοτα, «Ήτανε μια φορά», «Γεια σου χαρά σου Βενετιά», «Έβαλε ο Θεός σημάδι», «Παραμύθι παραμύθι», με τον Νίκο Ξυλούρη και άλλα.

«Το Ρεμπέτικο»

Ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς της καριέρας του είναι η συνεργασία του με τον Κώστα Φέρρη στη λαϊκή όπερα «Το Ρεμπέτικο» σε σενάριο του Κώστα Φέρρη και της Σωτηρίας Λεονάρδου, η οποία ήταν και η πρωταγωνίστρια. Την παραγωγή είχε αναλάβει το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και η ΕΡΤ. Η ταινία είναι βιογραφική και βασίζεται στη ζωή της Μαρίκας Νίνου και βγήκε στους κινηματογράφους το 1983. Ο ίδιος συμμετείχε ερμηνεύοντας μοναδικά το τραγούδι του «Το πρακτορείο», σε μία σκηνή που δημιουργεί ρίγος.

Η ταινία έχει ως αφετηρία τη Σμύρνη του 1919. Η Αντριάννα, η γυναίκα του ρεμπέτη τραγουδιστή Παναγή, θα φέρει στον κόσμο τη μικρή Μαρίκα. Με τους διωγμούς του 1922 έρχεται στην Αθήνα με τους γονείς της. Η σχέση τους δεν είναι καλή και σε έναν από τους καβγάδες τους ο Παναγής θα σκοτώσει κατά λάθος την Αντριάννα. Μετά από χρόνια, η Μαρίκα θα το σκάσει με τον περιπλανώμενο μάγο Χουάν και θα κάνει μαζί του ένα παιδί. Μετά τη γέννηση του παιδιού, ο ταχυδαχτυλουργός Χουάν, βλέποντας ότι η δουλειά του δεν έχει πέραση, αποφασίζει να φύγει από την Ελλάδα για την Αμερική. Η Μαρίκα θα γυρίσει στην παλιά της γειτονιά, όπου θα αρχίσει να τραγουδάει στο γνωστό ρεμπετάδικο του Θωμά, μαζί με τον παιδικό της φίλο και βιολιτζή Γιωργάκη, και το αστέρι του μπουζουκιού Μπάμπη. Τα χρόνια είναι δύσκολα, από τον μεσοπόλεμο στην κατοχή, μέχρι την απελευθέρωση και τον εμφύλιο, αλλά η μαθημένη στα δύσκολα και πεισματάρα Μαρίκα θα καταφέρει να γίνει η μεγαλύτερη ντίβα του ρεμπέτικου τραγουδιού, με επιστέγασμα της καριέρας της το ταξίδι στο Σικάγο. Η ταινία τελειώνει με την επιστροφή της στην Αθήνα, και τον τραγικό θάνατό της το 1955.

Η ταινία απέσπασε πολλά βραβεία: 4 βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (καλύτερης ταινίας, α΄ γυναικείου ρόλου, β΄ γυναικείου ρόλου και ειδικό βραβείο μουσικής). 5 Κρατικά Βραβεία Ποιότητας (καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, ερμηνείας, μακιγιάζ και τεχνικής επίδοσης). 7 Κορφιάτικα βραβεία. Αργυρή Άρκτος στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου. Ειδικό βραβείο επιτροπής στο Φεστιβάλ Valencia. Μεγάλο βραβείο στο Φεστιβάλ Αλεξανδρείας. Ψηφίστηκε το 2000 ως η δημοφιλέστερη ελληνική ταινία στο Internet Movie Database.

Προς το τέλος της δεκαετίας του ’60 επικεντρώθηκε στην κλασική μουσική και μελέτησε την τεχνική της (αρμονία, σύνθεση, διεύθυνση ορχήστρας). Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 συνάντησε τον Leonard Bernstein και εργάστηκε αρκετό καιρό στο πλάι του, διευθύνοντας πολλά κονσέρτα.

Έχει βραβευτεί πολλές φορές σε κινηματογραφικά και μουσικά φεστιβάλ, όπως το Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Το Μάιο του 1994 ανακηρύχθηκε Διδάκτωρ Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Adelphi της Νέας Υόρκης. Στις αρχές του 1995 ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της «Κρατικής Ορχήστρας Ελληνικής Μουσικής» (KOEM).

Το 2010 κυκλοφόρησε το ορχηστρικό «Ωδή πορείας εγκώμιον». Τον Νοέμβριο του 2011, ο Σταύρος Ξαρχάκος διηύθυνε στο «Παλλάς» την 12μελή Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής, με έργα των Μίκη Θεοδωράκη, Μάνου Χατζιδάκι και δικά του, σε ποίηση των Νίκου Γκάτσου, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη, Νίκου Καζαντζάκη κ.ά.

Οι γυναίκες της ζωής του

Φειδωλός στις σχέσεις του ο Σταύρος Ξαρχάκος, ίσως επειδή δεν είδε ποτέ τη γυναίκα ως μούσα στις δημιουργίες του, αλλά ως ερωτικό σύντροφο και συνοδοιπόρο. «Αυτά που ακούμε και διαβάζουμε είναι νομίζω παραμύθια. Όταν έχεις έναν έρωτα πραγματικό, κάποια στιγμή αρχίζεις να υποφέρεις, αλλά δεν ζούμε και στην εποχή που κόβανε τις φλέβες τους οι άνθρωποι, όλα αυτά είναι ωραία για να γίνονται βιβλία, όπερες, τραγούδια. Στην πραγματικότητα, όμως, αν αναζητήσουμε την επιρροή της γυναίκας σε σπουδαίους δημιουργούς, θα διαπιστώσουμε πως στον Μοντιλιάνι είναι ξεκάθαρη, ναι, στον Πικάσο δεν έπαιξε, ωστόσο, κανέναν απολύτως ρόλο, ό,τι κι αν λέγεται, ούτε στον Βάγκνερ. Το παράφορο πάθος μπορεί να βγει καμιά φορά στη δημιουργία, αυτή η τρέλα δεν είναι όμως έρωτας, ο αληθινός έρωτας είναι ήρεμος», είχε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του στο «Βήμα».

Ο Σταύρος Ξαρχάκος έχει παντρευτεί δύο φορές. Την πρώτη φορά με την Καρλότα Ξανθοπούλου, με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Πανδώρα. Το 2015, παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο την τραγουδίστρια Ηρώ Σαΐα, με την οποία απέκτησε δίδυμα, ένα αγόρι και ένα κορίτσι και απολαμβάνει ευτυχισμένος την οικογένειά του.

Όσο για τις φήμες που τον ήθελαν κάποτε σε ερωτική σχέση με τη Σμαράγδα Καρύδη και τη Νατάσα Μποφίλιου, εκείνος προτιμά να προστατεύσει την προσωπική ζωή τους, μη δίνοντας λαβές για σχόλια, κρατώντας ιπποτική στάση, όπως ιπποτική είναι όλη η ζωή του.

Ο ανυπότακτος Ξαρχάκος και η πολιτική

Το 1986 ο Σταύρος Ξαρχάκος εξελέγη δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων με την παράταξη του Μιλτιάδη Έβερτ και ανέλαβε αντιδήμαρχος Πολιτισμού. Τον Ιούνιο του 1989, πέρασε στην κεντρική πολιτική σκηνή και εξελέγη βουλευτής της Α΄ Αθηνών με τη Ν.Δ. Επανεξελέγη στις εκλογές του Νοεμβρίου του ιδίου χρόνου, αλλά αιφνιδιαστικά στις 12 Ιανουαρίου 1990 υπέβαλε την παραίτησή του, επειδή «δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει συμφέροντα και να υπηρετήσει το δημόσιο αγαθό», όπως είχε δηλώσει. Στις αρχές του 1995 ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της νεοσύστατης Κρατικής Ορχήστρας Ελληνικής Μουσικής (KOEM), της μοναδικής ορχήστρας της Ελλάδας με αποκλειστικά ελληνικό ρεπερτόριο από όλο το φάσμα της μουσικής. Το 2000, επανασυνδέθηκε με την πολιτική και τη Ν.Δ. και εξελέγη ευρωβουλευτής.

Παρόλο που είναι φιλικά διακείμενος προς τη Ν.Δ., δεν διστάζει να κοντραριστεί με το κατεστημένο –ασχέτως κόμματος και χρώματος–, όπως έγινε πρόσφατα με τη δήλωσή του στο «105,5 Στο Κόκκινο», αναφερόμενος στα πεπραγμένα της Λίνας Μενδώνη: «Αυτή η κυρία διακατέχεται από ένα σύνδρομο, το σύνδρομο αυτό ίσως δεν υπάρχει, ίσως αποτελεί δική μου έμπνευση. Το σύνδρομο αυτό το αποκαλώ “βλαπτική έπαρση”. Και ξέρετε κάτι, δικαίωμα στην έπαρση έχει μόνο η σημαία. Και ένας υπουργός, και μάλιστα σε αυτό το ταλαίπωρο υπουργείο, πρέπει να είναι και λίγο υπερβατικός. Γιατί για να λύσει θέματα που αφορούν την τέχνη, πρώτον πρέπει να έχει πλήρη αντίληψη του φαινόμενου Τέχνη, και δεύτερον να μπορεί να κάνει υπερβάσεις. Όλα τα άλλα μπορούν να τα κάνουν κάλλιστα οι Γενικοί Γραμματείς και Φαρισαίοι. Και η κυρία Μενδώνη μπορώ να ομολογήσω ότι υπήρξε, και είναι, μια πολύ αποτελεσματική Γενική Γραμματέας. Τον Υπουργό αναζητάμε. Τον εμπνευσμένο Υπουργό αναζητάμε».

Ο Σταύρος Ξαρχάκος μαζί με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη αποτελούν το επιστέγασμα της μουσικής παιδείας και δημιουργίας στη χώρα μας των τελευταίων χρόνων. Και αυτό ας το καταλάβει ο εκάστοτε υπουργός Πολιτισμού, γιατί η ύπαρξή του σε αυτό το χαρτοφυλάκιο οφείλεται και στο έργο αυτών των «ιερών τεράτων» του σύγχρονου πολιτισμού μας που τίμησαν και τιμούν με το έργο τους τη χώρα μας σε διεθνή κλίμακα.

Η αναφορά αυτή έχει να κάνει με την ειρωνική γκριμάτσα της κας Μενδώνη στο άκουσμα ερώτησης για τη δήλωση Ξαρχάκου. Ίσως η κα Μενδώνη απαξίωσε με την ειρωνεία της και την προσφώνηση του Πρύτανη του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητή Μελέτιου-Αθανασίου Κ. Δημόπουλου, ο οποίος τόνισε κατά την τιμητική αναγόρευση σε Επίτιμο Διδάκτορα του ΕΚΠΑ του Σταύρου Ξαρχάκου, μεταξύ άλλων: «Ο Σταύρος Ξαρχάκος, μαζί με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη, συγκαταλέγεται στους κορυφαίους Έλληνες συνθέτες που, στη δεκαετία του 1960, δημιούργησαν και καθιέρωσαν το “έντεχνο λαϊκό” τραγούδι. Παράλληλα, συνέθεσε λόγια-κλασική μουσική για το αρχαίο δράμα, το θέατρο, τον κινηματογράφο, καθώς και όπερα και μουσική μπαλέτου με διεθνή παρουσία και αναγνώριση».

Ο Σταύρος Ξαρχάκος όμως –αν και ανυπότακτος– θέλει να μιλά με τη μουσική του και τα τραγούδια του, ακολουθώντας τον δικό του δρόμο, που μοιάζει με εκείνον που χάραξε ο Μάνος Χατζιδάκις που έλεγε, «όταν συνηθίζεις το τέρας, αρχίζεις να του μοιάζεις». Και ο Ξαρχάκος δεν θέλει να μοιάσει σε κανένα τέρας, πέρα από εκείνα τα «ιερά» που οδήγησαν την Ελλάδα στην κορυφή του παγκόσμιου πολιτισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα...

«Για ποιαν Ιθάκη και ποιο τέρμα μου μιλάς.

Ό,τι ονειρεύτηκες ποτέ δεν το πουλάς.

Για ό,τι αγωνίστηκες θα το ’βρεις στα χαλάσματα.

Καινούργιος κόσμος θα ’ναι μόνο τα φαντάσματα.

Πέτρες θα τρώμε και θα ζούμε σε σπηλιές.

Δεν θα υπάρχουνε πουλιά, μήτε φωλιές.

Θα υπάρχει μόνο μοναξιά, τρομοκρατία

και μια Ιθάκη βουλιαγμένη πολιτεία.

Θα ζεις με τέρατα, με ψάρια και ναυάγια,

Και μιας θρησκείας τους ανθρώπους της για σφάγια.

Δεν θα υπάρχει μήτε φως, μήτε σκοτάδι.

Αυτός ο κόσμος θα ’ναι ίδιος με τον Άδη.

Ετοιμαζόταν από χρόνια το Κακό.

Κανείς δεν είδε κάτι το σημαδιακό.

Όσοι μιλούσανε σωστά τους κοροϊδεύανε.

Γίνανε στόχος των ληστών. Τους σημαδεύανε.

Κι εσύ μιλάς για μιαν Ιθάκη ουτοπία.

Κουφέτα γάμου, τα γαλάζια της τοπία.

Για την Ιθάκη έχει γράψει κι ο Καβάφης.

Εσύ τι θέλεις τους μπελάδες για να γράφεις.

Άστον Αυτόν, εκεί που ζει μαρμαρωμένος.

Για Επανάσταση μιλάς αν είσαι ξένος.

Γιατί Επανάσταση είν’ η Ιθάκη που ζητάς.