ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ COVID-19

Η διαχείριση του υγειονομικού κινδύνου από την πανδημία Covid-19 απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση που θα πρέπει να διέπεται μεν από έναν ολοκληρωμένο οδικό χάρτη για την έξοδο από την υγειονομική κρίση, αλλά και να προσαρμόζεται ευέλικτα στη δυναμική της πανδημίας. Η τελευταία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που συμπεριλαμβάνουν:

- την εγγενή μεταδοτικότητα των διαφόρων στελεχών του SARS-CoV-2 (κυρίως αυτών που κυριαρχούν στον πληθυσμό κατά περιόδους),

- το κλίμα και η επίδραση που η θερμοκρασία, η ολική υγρασία και η υπεριώδης ακτινοβολία (δηλαδή η ροή ηλιακής ακτινοβολίας, η ηλιοφάνεια) έχουν στη μεταδοτικότητα,

- τη συμπεριφορά του πληθυσμού που επιδρά στον αριθμό των ενεργών επαφών (δηλαδή των επαφών ανάμεσα σε φορείς του ιού και σε συνανθρώπους τους που δεν έχουν ανοσία),

- τις βασικές οδούς έκθεσης και μετάδοσης του ιού (κυρίως μέσω σταγονιδίων και αιωρούμενων σωματιδίων, δηλαδή αερογενώς),

- την έγκαιρη ανίχνευση φορέων του ιού και την ιχνηλασία των επαφών τους,

- τον βαθμό και την ποιότητα της επιδημιολογικής επιτήρησης της χώρας,

- τον αριθμό και τα ιολογικά χαρακτηριστικά των μεταλλάξεων που εμφανίζονται κατά περιόδους στον ελληνικό πληθυσμό,

- την εφαρμογή μη φαρμακολογικών παρεμβάσεων, όπως μέτρα περιορισμού δραστηριοτήτων (lockdown, sms για μετακινήσεις) για τη μείωση των ενεργών επαφών και μέτρα προσωπικής υγιεινής (μάσκες, αποστάσεις, καθαρισμός χεριών και επιφανειών, συσκευές απολύμανσης του αέρα εσωτερικών χώρων).

Στα πλαίσια αυτά από την αρχή της πανδημίας έχουμε αναπτύξει την υπολογιστική πλατφόρμα CORE (Covid-19 Risk Evaluation), η οποία συνδυάζει προηγμένα επιδημιολογικά μοντέλα που βασίζονται στη δυναμική βιολογικών συστημάτων, κλιματολογικά και περιβαλλοντικά μοντέλα που λαμβάνουν υπόψη το πώς το τοπικό κλίμα και η σωματιδιακή ρύπανση επηρεάζουν την πιθανότητα μετάδοσης του ιού σε κάθε χρονική στιγμή, και τέλος μοντέλα ανθρώπινης συμπεριφοράς βασισμένα στην έννοια των «πρακτόρων» (agent-based models), τα οποία καταφέρνουν να περιγράψουν τη συμπεριφορά μιας ομάδας ανθρώπων που ενεργοποιείται σε έναν συγκεκριμένο τομέα δραστηριότητας ή σε μια συγκεκριμένη περιοχή με όρους στοχαστικής ανάλυσης, και έτσι να υπολογίσουν την επίδραση που συγκεκριμένα μη φαρμακολογικά μέτρα (κλεισίματος ή ανοίγματος δραστηριοτήτων) έχουν στη δυναμικής της πανδημίας. Το υπολογιστικό αυτό εργαλείο υπολογίζει τις διαφορετικές καταστάσεις σοβαρότητας της νόσησης, και έτσι μπορούμε να υπολογίζουμε καθημερινά τόσο τα νέα κρούσματα όσο και τις ανάγκες για ΜΕΘ και διασωλήνωση αλλά και τους εκτιμώμενους θανάτους.

Με βάση το συνδυασμένο άνοιγμα της εστίασης στις 2 Μαΐου, και των προβλεπόμενων βαθμίδων εκπαίδευσης (Δημοτικά και Γυμνάσια) στις 10 Μαΐου, αναμένουμε την επιβράδυνση της πορείας αποκλιμάκωσης, με σημαντική πιθανότητα να υπάρξει και ένα μικρό ανοδικό κύμα το τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου. Με βάση την επικαιροποιημένη πρόβλεψη που πραγματοποιήσαμε, σύμφωνα με τον αριθμό των κρουσμάτων που παρατηρείται αυτές τις ημέρες, το ύψος του ανοδικού κύματος υπολογίζεται να επαναφέρει τον ημερήσιο αριθμό των κρουσμάτων περί τα 2.600 πριν την αποκλιμάκωσή του. Αυτό θα εξαρτηθεί από τον βαθμό συμμόρφωσης στα μέτρα περιορισμού της πανδημίας. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, με βάση την επικαιροποιημένη ανάλυση των δεδομένων διασποράς της πανδημίας στη χώρα, παρατηρήθηκε αύξηση των ενεργών επαφών τις τελευταίες ημέρες του Απριλίου. Αυτές μπορούν να οφείλονται στο άνοιγμα των μεγάλων εμπορικών κέντρων (να σημειωθεί ότι έγινε χωρίς την εγκατάσταση συσκευών απολύμανσης του αέρα, αν και πρόκειται για εσωτερικούς χώρους με ανάγκη τεχνητού εξαερισμού) και στην κίνηση της αγοράς λόγω του Πάσχα, αλλά και στις αυξημένες κοινωνικές επαφές κατά τη διάρκεια των εορτών του Πάσχα.

Θα πρέπει να λαμβάνουμε σοβαρά υπ’ όψιν μας ότι η παρουσία σωματιδίων σε εσωτερικούς κυρίως χώρους αποτελεί ένα σημαντικό μέσο μεταφοράς, άρα και μετάδοσης του ιού. Συνεπώς, κρίνεται απαραίτητος ο καλός εξαερισμός των κτιρίων με στόχο την καλύτερη διάχυση και απομάκρυνση του ιικού φορτίου των εσωτερικών χώρων. Παράλληλα, συνίσταται απολύμανση των επιφανειών των εσωτερικών χώρων, αλλά και του αέρα, με τη χρήση συσκευών απολύμανσης.

Οι διαφορετικές συσκευές απολύμανσης του αέρα εσωτερικών χώρων ιδιαίτερα εκείνες που συνδυάζουν τη χρήση φίλτρων υψηλής απόδοσης HEPA και ακτινοβολίες UV μπορούν να επιτύχουν μια μείωση του σωματιδιακού και ιικού φορτίου κατά 55 με 70% ανάλογα με τον όγκο αέρα και τις διαστάσεις των εσωτερικών χώρων. Αναλυτικές και μακρόχρονες μετρήσεις που έχουμε κάνει τόσο στο εργαστήριο όσο και στο πεδίο (σε πραγματικές εφαρμογές) με παραπάνω από μία συσκευή (δηλαδή τόσο με συσκευές με ισχυρά φίλτρα όσο και με συσκευές απολύμανσης) δείχνουν μια μείωση του αριθμού των σωματιδίων που μπορεί να φτάσει στο 96% αν χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά. Απολύμανση του αέρα εσωτερικών χώρων σε επιχειρήσεις υγειονομικού ενδιαφέροντος, ΜΜΜ, δημόσιους χώρους και σχολεία (τουλάχιστον εκεί που οι συνθήκες δυσκολεύουν τον καλό αερισμό των τάξεων ή οι τάξεις είναι ιδιαίτερα πολυάριθμες). Οι μετρήσεις μας από τον προηγούμενο Μάιο τόσο στο εργαστήριο όσο και σε χώρους εργασίας δείχνουν ότι συσκευές που χρησιμοποιούν ακτινοβόληση των αιωρούμενων στον αέρα σωματιδίων του SARS-CoV-2 με υπεριώδη ακτινοβολία UV-C (με τη χρήση φωτοκατάλυσης) και ισχυρά φίλτρα HEPA ή ενεργού άνθρακα μπορούν να μειώσουν το ιικό φορτίο στον αέρα ενός κλειστού χώρου κατά 50-96%.

Όσον φορά την περιβαλλοντική ρύπανση, μια άλλη διάσταση που θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν, πέρα της μεταδοτικότητας, είναι ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση και ιδιαίτερα αυτή που αφορά σε λεπτά αιωρούμενα σωματίδια έχει αποδεδειγμένα συνδεθεί με αύξηση της θνητότητας από Covid-19 με επιδημιολογικές μελέτες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Τα σωματίδια αυτά, έχει βρεθεί από μελέτες του εργαστηρίου μας σε συνεργασία και με άλλα τοξικολογικά εργαστήρια, ότι είναι ιδιαίτερα τοξικά για το αναπνευστικό σύστημα και ενεργοποιούν μηχανισμούς φλεγμονής. Αυτές οι φλεγμονώδεις αντιδράσεις στους πνεύμονες μπορεί να δράσουν αθροιστικά με τη δράση του κορωνοϊού και να οδηγήσουν σε μια πιο συστημική δυσμενή αντίδραση του ανοσοποιητικού.

Η ήπια αναχαίτιση του 3ου κύματος που παρατηρούνταν μέχρι και τις ημέρες του Πάσχα, οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραμέτρων, οι οποίες είναι η συνέχιση του lockdown, η χρήση των self-test, η αύξηση του αριθμού των τεστ από τον ΕΟΔΥ, γεγονός που συντελεί στην απομάκρυνση από τις αλυσίδες μετάδοσης των ασυμπτωματικών και προσυμπτωματικών φορέων, η προοδευτική βελτίωση του καιρού και σε μικρότερο βαθμό η πρόοδος των εμβολιασμών, η σημασία των οποίων στον έλεγχο της πανδημίας θα αρχίσει να είναι πιο εμφανής από το τέλος του επόμενου μήνα, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη σημαντική αύξηση του ρυθμού εμβολιασμού, με περίπου 110.000 εμβολιασμούς ημερησίως. Όμως, με δεδομένο το άνοιγμα του λιανικού εμπορίου και των Λυκείων, είναι ακόμα πιο σημαντική η τήρηση των μέτρων, ενώ ύψιστης σημασίας στις επόμενες εβδομάδες θα αποδειχθεί η ορθή και μαζική εφαρμογή των self-test, με ταυτόχρονη αύξηση της ιχνηλασίας των επαφών των ανιχνευθέντων ως θετικοί και καραντίνα 14 ημερών για τους συμπολίτες μας που θα επιβεβαιωθεί ότι είναι θετικοί στη μόλυνση με SARS-CoV-2 ακόμη και αν είναι ασυμπτωματικοί.

Τα βασικά όπλα που σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας είναι ο εμβολιασμός και η μαζική και συχνή χρήση αυτοδιαγνωστικών τεστ (self test), αλλά και η συνετή και συνεπής εφαρμογή των μέτρων προσωπικής προστασίας. Η σήμερα προβλεπόμενη πορεία, που αφορά τόσο τα κρούσματα, όσο και τις ΜΕΘ και τους θανάτους, και που περιέγραψα παραπάνω, βασίζεται στις ακόλουθες παραδοχές:

- 200.000 self-test πραγματοποιούνται ημερησίως, και οι φορείς που εντοπίζονται θετικοί και θα επιβεβαιώνονται και με τεστ του ΕΟΔΥ, θα εισέρχονται σε καραντίνα 14 ημερών και θα ακολουθεί ιχνηλάτηση των επαφών τους. Σε αυτήν τη βάση πιστεύουμε να γίνεται κατανοητή η σημασία του μέτρου, αφού θα συντελεί αποφασιστικά στη διακοπή αλυσίδων μετάδοσης από ασυμπτωματικούς και προσυμπτωματικούς που χωρίς να έχουν αντιληφθεί ότι είναι φορείς, θα μετέδιδαν τον ιό. Επίσης πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα self-test αυτήν τη στιγμή και μέχρι να επιτευχθεί η πολυπόθητη ανοσία μέσω των εμβολιασμών, είναι το αποτελεσματικότερο μέτρο για την ταχύτερη και όσο το δυνατόν επιστροφή στην κανονικότητα, με παράλληλο περιορισμό της διασποράς και αποκλιμάκωση της πανδημίας.

- Τα ανοίγματα δραστηριοτήτων που έχουν ξεκινήσει από τις 5 Απριλίου, θα πραγματοποιούνται με τους προγραμματισμένους όρους προφύλαξης και ταυτόχρονα δεν θα παρατηρηθούν εικόνες αδικαιολόγητης συρροής. Χρειάζεται λοιπόν προσοχή, υπευθυνότητα και σύνεση ώστε να τηρηθούν οι παραπάνω όροι. Ιδιαίτερη ανησυχία υπάρχει για την τήρηση των μέτρων στην εστίαση, με βάση τις εικόνες συνωστισμού που παρατηρήθηκαν τις πρώτες ημέρες λειτουργίας της.

- Ο ρυθμός εμβολιασμών θα συνεχιστεί με το ρυθμό που πραγματοποιείται τώρα, δηλαδή περίπου 110.000 ημερησίως, όπως και πραγματοποιείται εδώ και 3 ημέρες.

Επιπρόσθετα από τα παραπάνω απαιτείται η εφαρμογή των παρακάτω μέτρων:

- πιστή εφαρμογή τού ήδη υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου για την τηλεργασία (όσο το δυνατόν περισσότερο, αλλά τουλάχιστον 50%) ή ακόμη και αύξηση του ελάχιστου ορίου τηλεργασίας στο 75% όπου αυτό είναι δυνατόν τόσο από δημόσιους όσο και ιδιωτικούς φορείς – είναι απαραίτητο να υπάρξει άμεσα πολύ μεγαλύτερος έλεγχος της εφαρμογής της σχετικής ΚΥΑ από όλους τους εργοδότες του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Σημερινά στοιχεία δείχνουν ότι το επίπεδο τηλεργασίας στον ιδιωτικό τομέα ανέρχεται οριακά στο 25%. Υπάρχει άμεση ανάγκη για επιτήρηση της εφαρμογής τής σήμερα ισχύουσας νομοθεσίας και για την περαιτέρω ενίσχυσή της.

- αύξηση του αριθμού των δοκιμών στους εργάτες γης που έρχονται στη χώρα από τα βόρεια σύνορα.

- μείωση του αριθμού των μαθητών στους 17 ανά τάξη σε όλες τις βαθμίδες της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με οργάνωση των μαθημάτων σε 2 βάρδιες, εναλλάξ μαθήματα ή και υβριδικά μαθήματα με συνδυασμό διά ζώσης εκπαίδευσης και τηλεκπαίδευσης

- χρήση συσκευών καθαρισμού αέρα (συσκευές απολύμανσης και φιλτραρίσματος αέρα) σε σχολικές αίθουσες με πάνω από 17 μαθητές, στα καταστήματα λιανικού εμπορίου, σε μέσα μαζικής μεταφοράς, στην ακτοπλοΐα, σε εστιατόρια και σε δημόσιους κλειστούς χώρους. Αυτό θα συντελέσει σε μείωση κατά 20-25% του συνολικού ρυθμού μετάδοσης (καθώς η αερομεταφερόμενη μετάδοση αντιπροσωπεύει πάνω από το 25-30% του συνόλου).

Σχετικά με το άνοιγμα των συνόρων σε τουριστικές ροές, αυτό θα πρέπει να συνοδευτεί με τα παρακάτω μέτρα:

α) εργαστηριακός έλεγχος των ταξιδιωτών τουλάχιστον 48 ώρες πριν την αναχώρηση με δυνατότητα επανάληψης του ελέγχου 7 ημέρες από την άφιξή τους στη χώρα.

β) πιστοποιητικό ανάρρωσης από την Covid-19 με ημερομηνία μέχρι 6 μήνες πριν την άφιξή τους στη χώρα.

γ) δυνατότητα αυξημένου αριθμού rapid test στα τουριστικά θέρετρα της χώρας και όχι μόνο στις πύλες εισόδου.

Αν θέλουμε να συνδυάσουμε τη χρηστή διαχείριση του υγειονομικού κινδύνου από την Covid-19 με την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας και της κοινωνίας, είναι κρίσιμο να προετοιμάζουμε κατάλληλα τους χώρους εργασίας, εκπαίδευσης, τα μέσα μαζικής μεταφοράς σε επίπεδα υποδομής ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν με αυξημένη ασφάλεια, και να μη στηριζόμαστε μόνο στα μέτρα περιορισμού δραστηριοτήτων. Ο περιορισμός δραστηριοτήτων και το lockdown είναι τα τελικά μέτρα που παίρνουμε όταν πρέπει να περιορίσουμε την επέκταση της διασποράς του SARS-CoV-2 δραστικά, δεν μπορεί να είναι τα πρώτα μέτρα που παίρνουμε.

–Σίγουρα υπάρχει πίεση λόγω οικονομίας. Έχει εκφραστεί η άποψη ότι ενδέχεται ο φόβος για μια μεγάλη οικονομική κρίση να διατηρήσει την υγειονομική. Τι απαντάτε σε αυτό;

Όταν έχεις να κάνεις με ένα πολύπλοκο πολυπαραγοντικό πρόβλημα όπως αυτό που αντιμετωπίζουμε, η θεωρία συστημάτων και η εμπειρία μου μέχρι τώρα στην εκτίμηση και διαχείριση κινδύνου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή διδάσκουν ότι το λύνεις καλύτερα σταδιακά βάζοντας προτεραιότητες, αλλά φροντίζοντας παράλληλα να μη βάζεις σε κίνδυνο τις υπόλοιπες διαστάσεις του προβλήματος. Συγκεκριμένα, στην προκειμένη περίπτωση η προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η προστασία της δημόσιας υγείας από την επιδημία, αλλά θα πρέπει να προσέξουμε και τις απαιτήσεις της οικονομίας και της εύρυθμης λειτουργίας της ελληνικής κοινωνίας. Γι’ αυτό μιλάμε για μια σταδιακή άρση των αποκλεισμών, ώστε να επαναλειτουργήσει η οικονομία και η κοινωνική κανονικότητα αλλά διαφυλάττοντας πρώτιστα τη δημόσια υγεία.