Η Μελίνα χιλιάδες φορές

Τι είναι αυτό που την κάνει τόσο διαχρονική, αγέραστη στο χρόνο και τις αναμνήσεις μας; Τι είναι αυτό που δημιουργεί την αίσθηση οικειότητας κάθε φορά που την κοιτάζουμε στο Μετρό της Ακρόπολης;

Αμφιλεγόμενη και πολυσυζητημένη ως ηθοποιός, αλλά και ως πολιτικός, έζησε τη ζωή της με πάθος κι έφυγε «με τσιγάρο στα χείλη, γελαστή και γελασμένη»-γελασμένη γιατί πίστεψε ότι ο κόσμος μπορούσε να αλλάξει με πράξεις αγάπης και αλληλεγγύης.

Τι θα έλεγε σήμερα η Ελληνίδα σταρ αν ήξερε πως τα Ελγίνεια μάρμαρα καθόλου δεν έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους, αλλά ούτε και πρόκειται να επιστρέψουν, τουλάχιστον στο προσεχές μέλλον; Μάλλον θα αδιαφορούσε. Η περίοδος κατά την οποία έκανε λόγο για αυτά τα ζητήματα υπήρξε περίοδο-έστω φαινομενικής-ευημερίας και πολιτιστικής άνθισης. Κρίση δεν υπήρχε.

Σήμερα, αν ζούσε η Μελίνα Μερκούρη ίσως και να είχε αποτραβηχτεί, μην αντέχοντας την ανευθυνότητα των πολιτικών κάθε χώρου, την παρουσία της ναζιστικής Χρυσής Αυγής στη Βουλή και την ανέχεια στην οποία έχει βυθιστεί η Ελλάδα και η Ευρώπη. Σίγουρα, θα ήταν παρούσα και μπροστάρισα εθελόντρια στα καμένα στη Ραφήνα και το Μάτι, αδιαφορώντας για οποιοδήποτε τσαλάκωμα της εικόνας της.

Η εικόνα της ήταν όπως και το μέσα της: ατίθαση, απείθαρχη, ερωτική. Ξυπόλητη, μεγαλόσωμη, νταρντανογυναίκα του κεφιού και της χαράς, δε δίσταζε να συγκρουστεί, να φωνάξει, να εκφράσει την άποψή της. Έγραψε ιστορία στο ελληνικό σινεμά και υπήρξε μούσα του Μάνου Χατζιδάκι. Φαίδρα, Στέλλα, Ίλια και τόσα τραγούδια…

Ερωτευμένη μονίμως με το «ισχυρό φύλο», αλλά πάντοτε αφοσιωμένη στον Τζούλη της, τον σκηνοθέτη Ζυλ Ντασέν που απογείωσε την καριέρα της και υποστήριζε πάντα τη φλόγα και το δυναμισμό της. Οι άντρες ποτέ δεν την κατέταξαν στις καλλονές, αλλά δύσκολα κάποιος της αντιστεκόταν, γιατί το ταμπεραμέντο και ο τύπος της ήταν πράγματα αμίμητα.

Η ιστορία της ζωής της που, λίγο πολύ, όλοι ξέρουμε, αλλά καλό είναι να γράφεται ξανά και ξανά για να μαθαίνουν και να εμπνέονται οι νεότερες γενιές είναι η ακόλουθη:

Η Μελίνα Μερκούρη (Μαρία Αμαλία Μερκούρη) ήταν ηθοποιός και πολιτικός. Γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου του 1920. Ήταν η αγαπημένη εγγονή του δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη και κόρη του βουλευτή της ΕΔΑ και υπουργού Σταμάτη Μερκούρη.

Σπούδασε θέατρο στη Δραματική Σχολή του Εθνικού (1943-46) κι έκανε το ντεμπούτο της στη σκηνή το 1944. Ως πρωταγωνίστρια καθιερώθηκε το 1949 με το ρόλο της Μπλανς από το έργο του Τένεσι Ουίλιαμς «Λεωφορείον ο Πόθος». Η πρώτη κινηματογραφική δουλειά της ήταν η ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Στέλλα» (1955). Με το ρόλο, όμως, της Ίλια στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή» (1960), αλλά και τη θεατρική μεταφορά του έργου στη Νέα Υόρκη, η Μελίνα Μερκούρη απέκτησε πλέον διεθνή φήμη.

Το 1965 παντρεύτηκε τον αμερικανό σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν, ο οποίος και τη σκηνοθέτησε στις ταινίες «Ποτέ την Κυριακή» (1960), «Φαίδρα» (1962), «Τοπκαπί» (1964) και «A Dream of Passion» (1978).

Η Μελίνα Μερκούρη πάλεψε σκληρά για την ανατροπή της χούντας από το εξωτερικό όπου βρισκόταν. Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας επέστρεψε στην Ελλάδα και πολιτεύτηκε. Εκλέχθηκε με το ΠΑΣΟΚ το 1981 και ανέλαβε καθήκοντα υπουργού Πολιτισμού, αξίωμα που διατήρησε ως το τέλος της πρώτης οκταετίας των κυβερνήσεων Παπανδρέου.

Όραμά της ήταν μέχρι το θάνατό της η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Δημιούργησε τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα για να έρθει το θέατρο στην επαρχία, ενώ δική της έμπνευση ήταν και η δημιουργία του θεσμού της «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης».

Η σπουδαία Ελληνίδα πέθανε στις 6 Μαρτίου του 1994.

Κάθε φορά, όμως, που συναντώ κάποιον καλλιτέχνη ή άνθρωπο που την πρόλαβε, την έζησε ή και συνεργάστηκε μαζί της έχει να πει πολλές και ωραίες ιστορίες για τη θρυλική Μελίνα. Χείμαρρος, αθυρόστομη, εκρηκτική, αυθόρμητη μέχρι το κόκαλο, γλεντζού, αγαπητή αλλά όχι σε όλους και σε όλες. Δε δίσταζε να λέει τη γνώμη της ανοιχτά, να είναι η ίδια ανοιχτή και αληθινή.

Έχει μείνει, ας πούμε, το περιστατικό με τη Ρένα Βλαχοπούλου, την οποία η Μελίνα αποκάλεσε χουντιάρα, γιατί η Ρένα έπαιξε σε ένα θεατρικό έργο που σατίριζε με αρνητικό τρόπο τη Μελίνα και όχι μόνο.

Ο Γιώργος Παυριανός έχει να θυμάται ότι πήγε στο σπίτι της μια μέρα και η Μελίνα έλειπε-τον υποδέχτηκε ο ευγενικός Ντασέν. Το 1944, η Μελίνα Μερκούρη εμφανίζεται για πρώτη φορά στο σανίδι ξεκινώντας τη θρυλική πορεία της στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Στην θεατρική και κινηματογραφική της καριέρα συνεργάστηκε με κορυφαία ονόματα της ελληνικής και παγκόσμιας Τέχνης όπως με τον Δημήτρη Μυράτ, την Ειρήνη Παππά, τον Τίτο Βανδή, τον Κάρολο Κουν, τον Μάνο Κατράκη, τον Γιώργο Παππά, τον Μάνο Χατζιδάκη, Μίκη Θεωδοράκη, Μιχάλη Κακογιάννη, Ιάκωβο Καμπανέλλη και τους Ζιλ Ντασσέν, Άντονι Πέρκινς, Ρόμι Σνάιτερ, Πίτερ Ουστίνοφ, Λόρενς Ολιβιέ, Έλεν Μπέρστιν και πολλούς άλλους και άλλες.

Η πρώτη της ταινία, η μυθική πλέον «Στέλλα» προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1955. Η σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη, το σενάριο του Ιάκωβου Καμπανέλλη και η ερμηνεία της Μελίνας χάρισαν στην ταινία παγκόσμια αναγνώριση και βραβεύτηκε με το βραβείο καλύτερης ταινίας ρετροσπεκτίβας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1960, με τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξένης ταινίας του 1956, καθώς και με το βραβείο ερμηνείας Isa Miranda, για την ερμηνεία της Μελίνας Μερκούρη, στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών του 1955. Στο γλέντι του φεστιβάλ αυτού, ο Γιώργος Ζαμπέτας έπαιξε ατελείωτες ώρες μπουζούκι φέρνοτνάς τους όλους στο κέφι και την επόμενη ημέρα όλη η ελληνική αποστολή βρισκόταν σε όλα τα πρωτοσέλιδα!

Στο φεστιβάλ των Καννών η Μελίνα γνωρίζει κι ερωτεύεται κεραυνοβόλα τον Ζίλ Ντασσέν, με τον οποίο αργότερα θα παντρευτούν και θα μείνουν μαζί μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος. Με σκηνοθέτη το Ντασσέν τον επόμενο χρόνο γυρνάνε την ταινία «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», βασισμένη στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Το 1958-60 το ζευγάρι κινηματογραφεί το «Ποτέ την Κυριακή», την ταινία που έκανε διάσημη την ίδια και τη μουσική του Μάνου Χατζηδάκι σε όλο τον κόσμο. Η ταινία βραβεύτηκε με το Όσκαρ Καλύτερου Τραγουδιού και με το βραβείο Α’ γυναικείου ρόλου στο Φεστιβάλ των Καννών.

Παράλληλα με την θεατρική και κινηματογραφική της καριέρα σε Ελλάδα και εξωτερικό η Μελίνα κυκλοφορεί πάνω από 15 δίσκους, με ερμηνείες έργων των Μάνο Χατζηδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρο Ξαρχάκο, Γιάννη Μαρκόπουλο, Βασίλη Τσιτσάνη, Κουρτ Βάιλ και Μπέρτολτ Μπρεχτ.

Το πραξικόπημα της 21 Απριλίου την βρίσκει στο εξωτερικό όπου παρουσιάζει στο Μπρόντγουει το «Ίλια Ντάρλινγκ». Εμφανίζεται στις κάμερες των αμερικανικών μέσων και δηλώνει κλαίγοντας: «Σας παρακαλώ μην πάτε στη χώρα μου».
Από το εξωτερικό δίνει αγώνα κατά της χούντας των συνταγματαρχών, οι οποίοι σπεύδουν να της αφαιρέσουν την ελληνική ιθαγένεια και κατάσχεσαν την περιουσία της στην Ελλάδα. Όταν η Μελίνα πληροφορείται την απόφαση της χούντας κάνει την ιστορική δήλωση: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας». Με συνεντεύξεις, συναυλίες, ηχογραφήσεις, απεργίες πείνας και πολιτικές εκδηλώσεις η Μελίνα αποτελεί μόνιμο πρόβλημα για τη χούντα που αποπειράται να την δολοφονήσει με διάφορους, ανεπιτυχείς, τρόπους.

Για τη Μελίνα, αρκετοί σύγχρονοι διατυπώνουν ότι ήταν περισσότερο μία περσόνα, παρά μια καλλιτέχνης ή μια σοβαρή πολιτικός Για όλους τους σημαντικούς ανθρώπους του πλανήτη, υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις-και, βέβαια, για όλες τις δυνατές προσωπικότητες. Η Μελίνα, όμως, είναι εδώ, πάντα, για πάντα.

Όλο απασχολεί, όλο επανέρχεται στον δημόσιο διάλογο κι όλο εμπλουτίζει τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Παραστάσεις, βιβλία, εκατοντάδες κείμενα, αλλά και μουσικές φτιάχνονται για χάρη της.

Πριν μερικά χρόνια, δεκατέσσερις εκπρόσωποι της ηλεκτρονικής μουσικής στην Ελλάδα και ένας από τη Γαλλία “πείραξαν” τα κομμάτια της Μελίνας! Κ. Βήτα, Cayetano, Όλγα Κουκλάκη, Kid Loco, Marsheaux, Mikro, Monsieur Minimal, Niadoka, Nikonn, Nteibint, Papercut, (PH)2, Stavento, Σεραφείμ Τσοτσώνης και Φανταστικοί Ήχοι, άλλαξαν τον ήχο στα τραγούδια της, τα οποία αποκτούν έτσι ένα νέο ηλεκτρονικό ήχο. Από «Τα παιδιά του Πειραιά» του Μάνου Χατζιδάκι, το κομμάτι που κέρδισε το Βραβείο Όσκαρ Μουσικής το 1960, μέχρι το «Αγάπη που ‘γινες δίκοπο μαχαίρι» απ’ τη «Στέλλα». Ο δίσκος «Πειράζοντας τη Μελίνα» κυκλοφόρησε και συνεχίζει από τη Minos EMI.

Της ανήκει η εξής φράση, την οποία έθεσε λάβαρο της ίδιας της της ζωής: «Η βαριά βιομηχανία αυτής της χώρας είναι ο πολιτισμός». To 1983 έθεσε το ερώτημα «πώς είναι δυνατόν μια κοινότητα που στερείται την πολιτιστική της διάσταση να μπορεί να αναπτυχθεί;» ενώπιων των υπουργών Πολιτισμού της τότε ΕΟΚ, σημειώνοντας πως ο πολιτισμός «είναι η ψυχή της κοινωνίας» και πως η ευρωπαϊκή ταυτότητα «βρίσκεται ακριβώς στο σεβασμό της ιδιαιτερότητας και στο να δημιουργήσουμε ένα παράδειγμα ζωντανό μέσα από ένα διάλογο των πολιτισμών της Ευρώπης. Η φωνή μας είναι καιρός να ακουστεί με την ίδια δύναμη όπως αυτή των τεχνοκρατών. Ο πολιτισμός, η τέχνη και η δημιουργία, δεν είναι λιγότερο σημαντικά από το εμπόριο, την οικονομία, την τεχνολογία».

Έτσι, ξεκίνησε ο ευρωπαϊκός θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Να σημειωθεί ότι η Μελίνα Μερκούρη υπήρξε η μακροβιότερη υπουργός Πολιτισμού που άντεξε όλους τους ανασχηματισμούς του Ανδρέα Παπανδρέου. Άφησε πίσω της σπουδαίο έργο και μια τεράστια παρακαταθήκη. Δημιούργησε τον θεσμό των Περιφερειακών Θεάτρων, των λεγόμενων ΔΗΠΕΘΕ, το μαζικό θέατρο για τους μαθητές, τη δωρεάν είσοδο στα Μουσεία για τους Έλληνες, τους πολιτιστικούς ακολούθους στις πρεσβείες, ενώ ήταν μπροστάρης για τη διεκδίκηση της Χρυσής Ολυμπιάδας. Δική της ιδέα ήταν η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων στην Αθήνα και η πεζοδρόμηση γύρω από την Ακρόπολη.

Έκανε τόσα γι’ αυτό ακτινοβόλησε τόσο!

Στην είδηση του θανάτου της (αχ, αυτό το τσιγάρο!), στις 6 Μαρτίου του 1994, ο διεθνής Τύπος προέβη σε αναλυτικά αφιερώματα της ζωής της μυθικής Ελληνίδα με το βροντερό γέλιο ενώ στο Μπρόντγουεϊ τα θέατρα παρέμειναν κλειστά την ώρα που πάνω από ένα εκατομμύριο συγκινημένοι πολίτες την συνόδευαν στην τελευταία της κατοικία, στο Α' Νεκροταφείο.

Η Μελίνα ήταν και Μελίνα και Μερκούρη. Συγκίνησε τον πλανήτη κα διαφήμισε την Ελλάδα όπως ποτέ πριν κανείς. Ήταν η ίδια το «προϊόν» και η «καμπάνια». Μια λεβέντισσα με νου και καρδιά, ένας θηλυκός Ζορμπάς, αλλά, συνάμα κι ένας πολίτης του κόσμου. Η Ελλάδα, με σάρκα και οστά.

Μελίνα, εσύ, χιλιάδες φορές, χιλιάδες ζωές!